Reklama

Geneza chrzcielnicy

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

We wczesnym chrześcijaństwie miejsce chrztu nie odgrywało istotnej roli. Najważniejsza była wiara kandydata do chrztu w Jezusa jako Syna Bożego. Jeśli uwierzył w Pana Jezusa i pragnął prowadzić nowe życie według usłyszanej Ewangelii, otrzymywał chrzest tam, gdzie była woda. „W czasie podróży przybyli nad jakąś wodę: «Oto woda - powiedział dworzanin - cóż przeszkadza, abym został ochrzczony?» I kazał zatrzymać wóz, i obaj, Filip i dworzanin, zeszli do wody. I ochrzcił go” (Dz 8, 36-38). Jednak w nawiązaniu do chrztu Jezusa w Jordanie (Mt 3, 13-17) chrześcijanie najchętniej chrzcili w rzece, ponieważ była to woda bieżąca - „woda żywa”. Udzielano chrztu również „w domu” (Dz 9, 18). Zwykle był to chrzest przez zanurzenie w bieżącej wodzie, ale znany był też chrzest przez polanie, zwłaszcza wtedy, gdy było wielu ludzi. „Ci więc, którzy przyjęli jego naukę, zostali ochrzczeni. I przyłączyło się owego dnia około trzech tysięcy dusz” (Dz 2, 41).
Od III/IV wieku, miejsce, w którym udzielano chrztu nazywano baptysterium (od gr. „baptisma” - chrzest, „baptein, baptidzein” - co znaczy zanurzać, obmywać), w którym znajdował się basen z wodą, służący do kąpieli chrzcielnej zwykle przez zanurzenie. Baptysteria były budowane w formie kwadratu, prostokąta, krzyża, okrągłe, wieloboczne. Wewnątrz znajdował się basen chrzcielny zwany „piscina” lub „fons” (40-60 cm głęboki, o średnicy 2-5 m), do którego prowadziły stopnie (3-7). Z baptysterium łączono inne pomieszczenia, np. miejsce do przebierania, pomieszczenie z ogrzewaniem.
Znaczenie baptysterium podkreślały inskrypcje i dekoracje (mozaiki, freski). Freski przedstawiały często cuda Pana Jezusa, które uważano za formę wzywania Boga, by swą moc okazał również teraz. Inne motywy to m.in.: Dobry Pasterz, Pan Jezus idący po wodzie, Samarytanka przy studni, rozmnożenie chleba. Poza tym przedstawienia symboliczne: np. jelenie pijące u źródła. W starożytności uważano, że jeleń potrafi wytropić węże, wypędzić je z kryjówek swoim oddechem i pożreć. Biegnie do źródła i pije wodę, która gasi pragnienie i zapobiega złym skutkom jadu.
Od VIII wieku wraz z powszechną praktyką chrztu dzieci rezygnowano ze wznoszenia oddzielnych budynków na korzyść chrzcielnicy w kształcie beczki, którą umieszczano wewnątrz kościoła, zazwyczaj w przedsionku (możliwość chrztu także przez zanurzenie). Następnie, gdy zaczęto praktykować chrzest głównie przez polanie, zmieniono chrzcielnicę na płytszą i mniejszą. Przechowywano w niej wodę, której używano przy udzielaniu chrztu, poświęconą w Wigilię Paschalną. Początkowo znajdowały się tylko w katedrach. Papież Leon IV polecił, aby w każdym kościele parafialnym umieszczano chrzcielnicę. Gdy wymagało tego dobro wiernych, umieszczano za zgodą biskupa także w kościołach zakonnych, filialnych i kolegiackich. Od synodu w Vienne (1311-1312) tylko w wyjątkowych wypadkach biskupi pozwalali na umieszczanie również w kaplicach prywatnych (zamkowych, pałacowych, domowych).
Chrzcielnice nie były umieszczane ani w prezbiterium, ani w zakrystii. O wyborze miejsca na chrzcielnicę decydowała biblijna symbolika chrztu jako światła rozpraszającego ciemności grzechu. Lokalizowano je zazwyczaj w oddzielnej kaplicy po północnej stronie kościoła (północ - symbol ciemności, czyli zła i grzechu), po stronie zachodniej (zachód - symbol nieznajomości Boga), ponieważ chrzest był przełamaniem ciemności, odrzuceniem zła. W przypadku braku kaplicy umieszczano chrzcielnicę w kościele po stronie północno-zachodniej lub w lewej nawie. W kościołach jednonawowych przy bramie wejściowej, a w celu ukazania związku sakramentu chrztu z głoszeniem słowa Bożego, lokalizowano ją po stronie prawej, nazywanej - do czasów wprowadzenia ołtarza twarzą do wiernych - stroną Ewangelii. Stawiano ją albo poniżej poziomu posadzki, albo na (jedno lub kilkustopniowym) podwyższeniu. Nawiązywano w ten sposób do symboliki chrztu jako śmierci i zmartwychwstania Chrystusa: „Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć, zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie - jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca” (Rz 6, 4). Od XIII wieku nakrywano wiekiem, w trosce o czystą wodę, a w celu zabezpieczenia przed kradzieżą lub profanacją (wody chrzcielnej używano do czarów), zamykano na klucz.
Wystrój chrzcielnicy stanowiły najczęściej przedstawienia postaci i wydarzeń z historii zbawienia zapowiadające chrzest (Mojżesz wydobywający wodę ze skały, chrzest Pana Jezusa) lub wskazujące na chrzest jako sakrament gładzący grzech pierworodny i jego skutki (walka Michała Archanioła ze smokiem - symbol szatana, upadek pierwszych rodziców, drzewo wiadomości dobrego i złego). Częstym motywem były też węże symbolizujące zło, do walki z którym uzdalnia chrzest.
Od XVII i XVIII wieku obok tradycyjnych chrzcielnic mających formę zbiornika na wodę (prostokątne, ośmioboczne, okrągłe) upowszechniły się chrzcielnice o różnych kształtach, mających znaczenie symboliczne. Często anioł trzyma czarę lub misę w ręku, lub aniołowie dźwigają czarę nad głową. Motyw anioła symbolizuje tu pośrednictwo w otrzymywaniu łaski chrztu. W XVIII-XIX wieku zaczęto wprowadzać dotąd nieuwzględniane motywy biblijne, jak np. przedstawienia Zmartwychwstałego, by zwrócić uwagę na analogię między chrztem a zmartwychwstaniem Chrystusa, czy też łodzi symbolizującej Kościół, aby podkreślić włączenie do społeczności kościelnej.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

2009-12-31 00:00

Oceń: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Granice, gościnność i odpowiedzialność – spór o Ewangelię w kontekście migracji

2025-07-16 10:49

[ TEMATY ]

bp Antoni Długosz

bp senior Antoni Długosz

biskup senior Antoni Długosz

Ks. Dariusz Kowalczyk SJ/facebook.pl

Ks. Dariusz Kowalczyk SJ

Ks. Dariusz Kowalczyk SJ

W przestrzeni medialnej ponownie rozgorzał spór dotyczący postawy Kościoła wobec kwestii migracyjnych. Tym razem punktem zapalnym stały się słowa bp. Antoniego Długosza, który w jednej z wypowiedzi wyraził wdzięczność za modlitwę w intencji obrony polskich granic. Portal Onet przytoczył w odpowiedzi mocno krytyczną opinię o. Pawła Gużyńskiego OP, który zarzucił biskupowi sprzeniewierzenie się Ewangelii i uleganie propagandzie.

O. Gużyński posunął się nawet do stwierdzenia, że słowa hierarchy to „bredzenie” i „brunatna fala”. Jednocześnie przypomniał, że nikomu „nie wolno odczłowieczać drugiego człowieka” – co samo w sobie jest słuszne, lecz w kontekście jego wypowiedzi wybrzmiewa jak retoryczna sprzeczność.
CZYTAJ DALEJ

Żywy pomnik Jana Pawła II. 25 lat Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia

2025-07-16 09:26

[ TEMATY ]

Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia

św. Jan Paweł II

żywy pomnik

Karolina Jaworska

Stypendyści Fundacji „Dzieło Nowego Tysiąclecia”

Stypendyści Fundacji „Dzieło Nowego Tysiąclecia”

Zamysł powołania fundacji, która byłaby „żywym pomnikiem” pontyfikatu Jana Pawła II, wcielającym w życie głoszone przez niego idee, zrodził się w trakcie przygotowań do papieskiej pielgrzymki w 1999 roku. Konkretnie - w gronie polityków i przedstawicieli świata biznesu, którzy powołali Komitet Honorowy Organizacji Wizyty Ojca Świętego, wspierający Komisję Sponsoringową Episkopatu Polski, działającą od grudnia 1998 r. pod przewodnictwem bp. Tadeusza Pieronka. W tym roku Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia obchodzi 25-lecie działalności.

Zgodnie z zamierzeniem inicjatorów, fundacja miała gromadzić środki finansowe na cele wskazane przez Episkopat Polski - przede wszystkim na wspieranie kultury i nauki katolickiej. Do Komitetu Honorowego z grona polityków weszli m.in.: Alicja Grześkowiak, Maciej Płażyński, Marian Krzaklewski, Franciszek Stefaniuk, Hanna Suchocka, Hanna Gronkiewicz-Waltz, Emil Wąsacz, Janusz Steinhoff, Wiesław Walendziak, Wiesław Chrzanowski, Marek Zdrojewski i Paweł Łączkowski. Spośród biznesmenów członkami Komitetu zostali m.in.: Piotr Gaweł - przewodniczący Rady Poczty Polskiej, Wojciech Kwiatkowski - dyrektor generalny Poczty Polskiej, Zbigniew Nasiłowski - z firmy „Animex”, Henryka Pieronkiewicz - BPH, Maria Wiśniewska - PKO SA, Krzysztof Żmijewski - Polskie Sieci Elektroenergetyczne, Władysław Jamroży - PZU SA, Andrzej Modrzejewski i Konrad Jaskóła - Petrochemia Płock, Tomasz Tywonek - Telekomunikacja Polska oraz Jerzy Zdrzałka - KGHM Polska Miedź.
CZYTAJ DALEJ

Bp Kleszcz: Maryja osłania nas swoim szkaplerzem!

2025-07-16 20:10

[ TEMATY ]

archidiecezja łódzka

Julia Saganiak

- Maryja daje nam szkaplerz. Chce, byśmy byli zaopiekowani, przygarnięci. Ona nas osłania - mówił bp Piotr Kleszcz we wspomnienie Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję