Naszym czytelnikom przybliżyliśmy już Głogów, Żagań, Kożuchów i Krosno Odrzańskie. W zamkach tych znakomitych miast żyli najprawdziwsi władcy. Niektórzy pozostawili po sobie sławne zamki i budowle, po innych pozostało bardzo niewiele. W tej części naszego piastowskiego odcinka przyjrzymy się owemu niewiele.

Pierwszy książę na Przewozie?

Spoglądając na położony w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego Przewóz, nie wygląda może na stolicę książęcą. Jednak faktycznie i tutaj swój dwór posiadali Piastowie. Opisując dzieje Piastów na Przewozie, warto wspomnieć Baltazara I Żagańskiego. Urodził się już po bitwie pod Grunwaldem. Rządził Księstwem Żagańskim najpierw samodzielnie, później do spółki z bratem Rudolfem, przejściowo utracił władzę nad księstwem, by ostatecznie znów w swych rękach skupić książęce rządy w Żaganiu. W 1449 r. Księstwo Żagańskie zostało podzielone na dwie części – żagańską i przewoską. Baltazar otrzymał we władanie dzielnicę żagańską. Wspominamy go jednak dlatego, że to właśnie w Przewozie dokończył Baltazar swych dni. W 1472 r. Baltazar utracił panowanie nad Księstwem Żagańskim na rzecz Jana II. Został uwięziony i osadzony na wieży właśnie w Przewozie. Przekazy nie są do końca jasne, ale wszystko wskazuje na to, że Baltazar został skazany na śmierć głodową i dokończył żywota 15 lipca 1472 r.

Trudne doświadczenie choroby

Pierwszym księciem, który według starszeństwa mógł tytułować się panem na Przewozie, był Wacław Żagański. Byłby, gdyby nie choroba psychiczna. Z tego tytułu pozostawał pod kuratelą brata Jana II. Wacław przyszedł na świat pomiędzy 1420 a 1434 rokiem. Do wieczności odszedł zaś w 1488 r. we Wrocławiu. Nie uczestniczył w życiu politycznym. Ostatnie lata swojego życia spędził we Wrocławiu przy kościele pw. św. Barbary. Włączył się tam w działanie bractwa religijnego, a na mocy swojego testamentu z 1478 r. wszystkie swoje kosztowności zapisał na odbudowę i wyposażenie kościoła pw. św. Barbary.

Dziki i okrutny, a do tego szalony

Jan II Żagański nosił wiele przydomków. Te wymienione w śródtytule wprowadzają nas troszkę w tę niezwykłą osobowość. Jan II przyszedł na świat w 1435 r. Był synem Jana I i Scholastyki Saskiej – matki książąt. Wraz z bratem Wacławem był księciem na Przewozie. Był także ostatnim księciem głogowsko-żagańskim z dynastii Piastów. Jego życie pełne było sporów i walki o stołeczny Żagań. Nie zadowalał się Przewozem i okręgiem. W walce o Żagań nie powstrzymał się przed niczym. Zagłodził nawet brata, byle tylko uzyskać żagańskie księstwo dla siebie. Stąd zupełnie nieprawdopodobnie brzmi fakt, że Księstwo Żagańskie łącznie z Przewozem sprzedał Jan II książętom saskim Ernestowi i Albrechtowi. Żagański etap życia nie był jednak kresem jego walk i awanturnictwa. Jego ambicje przeniosły się na Głogów. W wyniku walk i układów osiadł w Głogowie jako jego niedziedziczny książę. Udało mu się nawet doprowadzić do połączenia stołecznego miasta Głogowa w jeden organizm. Wcześniej Głogów przez blisko 150 lat był podzielony na część królewską i książęcą. Niestety awanturniczy tryb życia i tym razem dał się we znaki i Jan ściągnął na siebie gniew władców węgierskich, którzy doprowadzili do usunięcia Jana II z Głogowa. Ostatnie lata książę spędził u swoich zięciów w wydzielonym sobie Wołowie. Umarł w 1504 r., do końca swoich dni używając tytułu księcia żagańsko-głogowskiego.

Księstwo Lubuskie?

O biskupstwie lubuskim słyszało wielu. Zapewne również wielu słyszało o lubuskiej kasztelanii. Ale o księstwie ze stolicą w Lubuszu? Dziś historyczna stolica Ziemi Lubuskiej znajduje się po drugiej stronie Odry, po niemieckiej stronie. Jedynym księciem lubuskim był Mieszko lubuski. Był on synem Henryka Pobożnego, a wnukiem Henryka Brodatego. Na świat przyszedł w trzeciej dekadzie dwunastego wieku. Określano go przydomkiem „lubuski” i dlatego przypuszcza się, że właśnie ta ziemia miała stanowić jego dziedziczny tytuł. Własną ziemię miał dostać po bitwie pod Legnicą w 1241 r. Nie było dane jednak księciu na dłużej cieszyć się tym terenem. Umarł w 1242 r. Ziemia jego powróciła do rodzeństwa. Zabrakło czasu, by Księstwo Lubuskie przeobraziło się w jakiś trwały organizm. Dziś to tylko wspomnienie, a mogło być inaczej.

Piastowie i w Zielonej Górze

Zielona Góra nie była siedzibą księstwa. Tu jednak przebywała księżna Katarzyna Opolska. Na świat przyszła przed 1367 r. Była żoną księcia głogowskiego i żagańskiego Henryka VIII Wróbla. Z nim miała pięcioro dzieci. Po śmierci męża w 1397 r. otrzymała jako wdowie wiano ziemie w okolicach Kożuchowa i właśnie Zielonej Góry. Według prof. Anny Pobóg-Lenartowicz, która w słuchowisku „I Bóg zesłał babę” przybliżała postać księżnej, Katarzyna Opolska była osobą nietuzinkową. Ówcześni nazywali księcia Henryka – męża Katarzyny „katarzynkiem”, podkreślając jego uległość małżonce. Za grzechy i hulaszczy tryb życia męża starała się mocno pokutować. Po jego śmierci zaczęła w swej polityce mocno naśladować swego ojca Władysława Opolczyka. Wzorem ojca zawiązała związek miast żagańsko-głogowskich, którego celem było zapewnienie bezpieczeństwa. Pamiętała także o ubogich i potrzebujących, tak że z czasem nazwano ją Matką Katarzyną. Zmarła na zamku w Kożuchowie w 1420 r. i została pochowana w kolegiacie w Głogowie. Zachowany jej grobowiec do dziś znajduje się w muzeum we Wrocławiu.

Jest jeszcze nad środkową Odrą kilka miejsc związanych z Piastami. Przytoczone w naszych poszczególnych odcinkach miejscowości związały się na dłużej z dynastią. Tam jej członkowie bywali i tam umierali. Dla nas pozostają satysfakcja i radość, że książęta byli i na naszej ziemi.