Reklama

Sztuka

Pocztówki ze sztalugi

O Polsce można różnie opowiadać: głosem, drukiem, nutami czy... pędzlem. Ta malowana ojczyzna ma w sobie coś przyciągającego.

Niedziela Ogólnopolska 24/2025, str. 54-55

[ TEMATY ]

sztuka

obrazy

Muzeum Narodowe w Krakowie/domena publiczna

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kiedyś, wcale nie tak dawno temu, kiedy nie każdy miał supernowoczesny aparat fotograficzny w smartfonie, ba, niewielu miało aparat fotograficzny w ogóle, albo gdy fotografia jako taka jeszcze nawet nie istniała w powszechnej świadomości, ludzie i tak mieli swoje sposoby, by pokazać piękno naszej ojczyzny. Jednym z nich, bodaj najlepszym, było, oczywiście, malarstwo.

Mistrzowie pędzla w swoich pracach zapisali właściwie każdy zakątek Polski – od sennej mazowieckiej wsi Chełmońskiego, przez majestatyczne Tatry Witkiewicza, po niemal filmowe kadry znad Wisły Gierymskiego i „pocztówki znad morza” Gorstkina-Wywiórskiego. Te obrazy to nie są zwykłe widokówki, jakich wiele. Każdy z nich to utrwalone na płótnie pory roku, światło, emocje; ludzie i ich zajęcia. To swoista opowieść o kraju, który nie zawsze istniał na mapach, ale zawsze trwał w sercach i pamięci artystów.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Kwintesencja polskości

Mazowsze, rozległe i spokojne, choć może nie oferuje szczególnie spektakularnych, zapierających dech w piersiach widoków, ma w sobie kojącą ciszę i zachwycającą wręcz prostotę. Ten krajobraz pokochał Józef Chełmoński (1849 – 1914), jeden z najwybitniejszych polskich malarzy realistów. Dla niego polska – mazowiecka – wieś była domem i nośnikiem tożsamości, a nie tylko malarskim tematem.

Reklama

Urodzony w Boczkach niedaleko Łowicza artysta wrócił na Mazowsze po latach pracy w Paryżu i Monachium. Pod koniec 1889 r. osiedlił się w Kuklówce Zarzecznej, gdzie spędził ostatnie lata życia, prowadząc gospodarstwo rolne. Tam tworzył obrazy, które do dziś wielu uznaje za kwintesencję polskości w pejzażu. Na płótnach Chełmońskiego znajdziemy nie tylko pola i niebo. Pejzaże artysty, wnikliwego obserwatora wiejskiej codzienności, ukazują rytm życia w zgodzie z naturą. Przykłady? Obrazy Wiosna, Staw w Radziejowicach; te przedstawiające chłopów, np. Burza, przejmujący w wymowie kadr z dziećmi, oraz Powrót z łąk z wiejską dziewczyną na pierwszym planie. Są także liczne dzieła z ptakami w roli głównej: zimowy kadr Sójka, przywołujący na myśl malarstwo impresjonistyczne, Pogoda. Jastrząb, Świt. Królestwo ptaków.

Obrazy mazowieckiej wsi ma w swoim dorobku także inny przedstawiciel realizmu, urodzony we Włodawie nad Bugiem Stanisław Masłowski (1853 – 1926). Jako znakomity akwarelista uwiecznił na swoich płótnach nie tylko pejzaże (jak np. Wieś pod Łowiczem, ukazujący typową wiejską zabudowę, Droga do wsi, Lasek, Maki czy Gryka), lecz także lokalnych mieszkańców i ich codzienną pracę (np. Na pastwisku, Ule). Liczne krajobrazy, głównie akwarele, artysta namalował podczas plenerów w Woli Rafałowskiej.

Góry jak żywe

Majestat Wysokich Tatr. Drewniane chałupy z rzeźbionymi oknami, dym unoszący się nad doliną, owce pasące się na hali... To świat szczególnie bliski Stanisławowi Witkiewiczowi (1851 – 1915) – malarzowi, pisarzowi i twórcy stylu zakopiańskiego, który uwieczniał Tatry nie tylko pędzlem, lecz także słowem. W melancholijnych pejzażach artysty, który w 1890 r. wraz z rodziną na stałe osiadł w Zakopanem, góry nie są tłem – są niemal żywym bohaterem, równie ważnym jak ludzie, którzy mieszkają u ich podnóża.

W obrazach takich jak surowy w kompozycji Wiatr halny, Owce we mgle, Jesieniowisko czy Krokusy na tle s´niez˙nych go´r można dosłownie poczuć świeżość górskiego powietrza. Artysta ukazuje przy tym surowość, potęgę i zmienność górskiej przyrody, wobec której trudno nie czuć respektu, co często przywodzi na myśl popularny w sztuce pod koniec XIX wieku katastrofizm.

Reklama

Tatry stanowiły temat prac wielu polskich malarzy. Wojciech Gerson (1831 – 1901), przedstawiciel realizmu rodem z Warszawy, zafascynowany urokiem górskich krajobrazów, do końca życia pozostał wielkim miłośnikiem tej części Polski i nawet już w podeszłym wieku nie rezygnował z górskich wędrówek. Jak zresztą przyznała jego córka: „Po prostu bez Tatr żyć nie mógł, tęsknił do nich i witał zawsze jednakim zachwytem i radością”. Gerson jest autorem m.in. Cmentarza w górach, z widokiem na pasmo Tatr w tle, i Doliny Bramki w Tatrach. Do jego najbardziej znanych dzieł – które skądinąd jest uważane za jedno z najlepszych w całym jego dorobku – należy scena rodzajowa Odpoczynek w szałasie tatrzańskim.

Spośród innych artystów, których twórczość nawiązywała do tatrzańskich krajobrazów, warto wymienić choćby: Jana Nepomucena Głowackiego (Morskie Oko, Widok Tatr z Poronina), Aleksandra Kotsisa (Pogrzeb górala, Pejzaż górski z jeziorem, Tatry – widok na Giewont), Stanisława Kamockiego (Mgły nad Czarnym Stawem, Hala Gąsienicowa) i Leona Wyczółkowskiego. Ten ostatni (ur. 1852, zm. 1936), pochodzący z Huty Miastkowskiej na Mazowszu jeden z najwybitniejszych twórców młodopolskich, Tatry odwiedził po raz pierwszy w 1896 r. i odtąd przez 30 lat przyjeżdżał do Zakopanego niemal co roku, zarówno latem, jak i zimą. Jest autorem m.in. obrazów U Wrót Chałubińskiego, Limba w Tatrach, Widok Murania. Twórczość związana z Tatrami – w której malował nie tylko pejzaże, lecz także nierzadko sceny z życia górali – przyniosła mu uznanie w postaci honorowego członkostwa Towarzystwa Tatrzańskiego, które otrzymał w 1913 r.

Miasto w kadrze

Reklama

Myliłby się ten, kto by uznał, że malarzy inspirowały jedynie wieś i góry. Także miejskie pejzaże znalazły swoje miejsce na sztalugach polskich twórców – tętniące życiem ulice, rynki, kamienice. Prekursor polskiego impresjonizmu, rodowity warszawiak Aleksander Gierymski (1850 – 1901), znany z wnikliwej obserwacji codzienności, utrwalił Warszawę z końca XIX wieku w obrazach takich jak: Powiśle, Piaskarze, Trumna chłopska czy W altanie. Przenosi w nich widza w świat miejskich zaułków i prezentuje często kadry z życia niezamożnych mieszkańców Powiśla i Starówki. (Co ciekawe, okres warszawski, który przypadł na lata 1879-88, przez specjalistów uznawany jest za najświetniejszy w twórczości artysty, a mimo to powstałe w tym czasie obrazy nie znalazły szczególnego zrozumienia w ówczesnym społeczeństwie).

Julian Fałat (1853 – 1929), rodem z dziś ukraińskiej miejscowości Tuligłowy, w swoich akwarelowych panoramach ukazywał z kolei Kraków, z którym związany był m.in. jako rektor Akademii Sztuk Pięknych w latach 1895 – 1909. Jego prace, z których duża część to pejzaże z murami miejskimi, które artysta widział z okien swojej pracowni i uwieczniał w różnych porach dnia, prezentują wielką dbałość o detale niewidoczne na pierwszy rzut oka (np. Widok na mury i baszty Krakowa, Kraków rankiem). Na płótnie Kazanie na odpuście w Kalwarii namalował tłum wiernych uczestniczących we Mszy św. odpustowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, co świadczy o tym, że był też dobrym obserwatorem obyczajowości lokalnych mieszkańców.

Dla obu tych artystów miasto nie było wyłącznie tłem – stawało się bohaterem codzienności: dynamicznym, zmiennym. Ich obrazy są swoistym zapisem biegu życia, gwaru ulic, ale i architektury, która dziś już często nie istnieje.

*

Dzięki tym swoistym pocztówkom ze sztalugi możemy niczym zza firanki podglądnąć dawną Polskę – w sielskich wiejskich krajobrazach, scenach z życia mieszkańców, miejskich kadrach. (Innej opowieści domagają się Wschód, Kresy, Pomorze... ale o tym – następnym razem). Wielu z tych widoków dziś już próżno szukać, ale jedno pozostaje niezmienne: Polska, jak piękna była, tak piękna jest. I basta!

2025-06-10 13:53

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Skarby królewskich komnat

Niedziela Ogólnopolska 22/2022, str. 40-41

[ TEMATY ]

sztuka

skarb

Łukasz Krzysztofka/Niedziela

Galeria Wettynów, wystawa o marszałku Stanisławie Małachowskim, wykłady i debaty – to tylko niektóre z powodów, dla których warto w najbliższym czasie wybrać się do Zamku Królewskiego w Warszawie.

Stołeczna siedziba królów jest jedną z najważniejszych rezydencji królewskich w Europie. To jednak nie piękno architektury, olśniewający wystrój wnętrz czy ranga zgromadzonych w zamkowych murach dzieł sztuki przesądzają o wyjątkowym znaczeniu obiektu, ale zawarty w nim ładunek symboliczny. W bogactwie symboliki odnajdziemy rdzeń naszej narodowej tożsamości.
CZYTAJ DALEJ

Nowenna do św. Szarbela

[ TEMATY ]

św. Charbel

św. Charbel Makhlouf

Szarbel Makhlouf

św. Szarbel

Mat.prasowy

Nowennę można rozpocząć w dowolnym czasie. Uroczyście jest odprawiana w klasztorze w Annai jako przygotowanie do trzeciej niedzieli lipca, głównej uroczystości poświęconej świętemu Szarbelowi, na pamiątkę jego święceń kapłańskich 23 lipca 1859 roku.

Przedstawiajmy swe intencje miłosiernemu Bogu za wstawiennictwem świętego Szarbela. Odprawiających ją zachęca się do codziennej Komunii Świętej.
CZYTAJ DALEJ

Na szczycie jadownickiej góry

2025-07-27 19:56

Marek Białka

Na Bocheńcu, na wysokości bezwzględnej, blisko 400 metrów nad poziomem morza, w klimatycznym i zacisznym miejscu, pełnym uroku, zieleni, którego epicentrum stanowi historyczny, z końca XVI w. kościółek pw. św. Anny, odbyły się uroczystości odpustowe ku czci patronki tego miejsca i kościoła.

Mszę świętą koncelebrowaną, pod przewodnictwem ks. Sylwestra Brzeznego, sprawowali nie tylko miejscowi kapłani, ale również księża przebywający w tym czasie na urlopach. Główny celebrans, a zarazem kaznodzieja odpustowy, nawiązał w homilii do wzorowego życia Anny i Joachima - rodziców Matki Bożej, którzy swoją świętością powinni dawać żywy przykład współczesnym rodzinom, zwłaszcza w okresie kryzysów małżeńskich, w których niewątpliwie brakuje słuchania i wzajemnego kompromisu.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję