Ze skarbca Eucharystii: Znak pokoju

We Mszy św. po modlitwie Ojcze nasz wierni przekazują sobie znak pokoju, zachęceni przez kapłana słowami Chrystusa: „Pokój mój wam daję”. Rozumienie tego znaku i sposób przekazania go sprawia niektórym wiernym wiele kłopotu. Więcej - sakralna wymowa znaku pokoju nie zawsze jest dobrze rozumiana. Instrukcja Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, dotycząca Eucharystii (nr 71) mówi, że w przekazywaniu znaku pokoju należy podtrzymywać zwyczaj Rytu rzymskiego. Zgodnie z jego tradycją zwyczaj ten nie ma odniesienia do pojednania ani do odpuszczania grzechów przed przyjęciem Komunii św. Jego celem jest raczej okazanie ducha pokoju i wspólnoty miłości na kilka chwil przed otrzymaniem świętej Eucharystii. Charakter pojednania się z braćmi ma natomiast akt pokutny na początku Mszy św., dokonywany zwłaszcza według jego pierwszej formuły (Spowiadam się...). Znak pokoju wyrasta z tradycji liturgii i zwyczajów Starego Testamentu, które Jezus nie tylko zachowywał, ale dodatkowo wypełnił je nową treścią. Jezus wyraźnie mówi: „Pokój mój daję wam. Nie tak jak daje świat, Ja wam daję” (J 14, 27). Pokój pochodzący od Jezusa to Jego Miłość bez granic. Chrystus jest tym zapowiedzianym Mesjaszem - Księciem Pokoju. Do niesienia innym takiego pokoju, czyli miłości doskonałej, zachęca swoich uczniów, gdy mówi: „Miłujcie się wzajemnie, tak jak Ja was umiłowałem” (por. J 15, 12). On umiłował nas jako pierwszy, ukochał nas, gdy byliśmy jeszcze grzesznikami (por. Rz 5, 10).
Jezus „upomniał się” o znak pokoju, będąc na uczcie u Szymona, któremu wytknął wprost, iż nie powitał Go znakiem pokoju. Upomnienie to wywołały natychmiast gesty miłości czynione przez Marię Magdalenę, z powodu której szemrali zgorszeni biesiadnicy (łzami obmywała stopy Jezusa i włosami swymi je wycierała). Nie wiemy, dlaczego Szymon zaniedbał przekazać znak pokoju Jezusowi, co było przecież w zwyczaju żydowskiej gościnności. Wykorzystując sytuację, Jezus pokazuje nam, jak ma wyglądać prawdziwy znak pokoju, aby nie był jedynie pustym gestem lub fałszywym znakiem. Głębię tego znaku zrozumiał dopiero Szymon Piotr po zmartwychwstaniu Jezusa, kiedy na trzykrotne pytanie: „Czy miłujesz mnie?”, trzy razy odpowiedział: „Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham” (por. J 21, 15).
W liturgii Mszy św. przekazanie znaku pokoju ma miejsce przed Komunią św. Ma on nam przypomnieć, że Zbawiciel przychodzi. Ten, który opuścił „śliczne niebo, a obrał barłogi”. On przyniósł pokój ludziom dobrej woli, jak to ogłosili aniołowie w Noc Bożego Narodzenia. My, jako jego uczniowie, również powinniśmy „zejść” z naszych małych piedestałów pychy i dominacji, powinniśmy porzucić kurczowe trzymanie się swojego zdania, aby żyć jak kochający się bracia i siostry w Chrystusie. Znak pokoju ma być efektem wcześniejszego pojednania się z Bogiem. Pojednania, które winno nastąpić zaraz na początku Mszy św. Przekazując znak pokoju, nie czekajmy aż ktoś pierwszy nas pozdrowi. Jezus zachęca nas do zrobienia pierwszego kroku miłości. Jeśli dwie osoby postanowią równocześnie zrobić ten pierwszy krok, to w rezultacie wpadną sobie w objęcia. Radę tę należy wprowadzać w czyn we wszystkich relacjach, zwłaszcza w rodzinie. Wiele kryzysów małżeńskich powstaje dlatego, że jedna strona czeka aż ta druga po jakiejś sprzeczce czy kłótni odezwie się pierwsza i przeprosi.
Znak pokoju podczas Mszy św. czynimy poprzez ukłon w stronę drugiej osoby najbliżej stojącej albo przez podanie ręki, czy też według Rytu rzymskiego poprzez nałożenie dwóch swoich rąk na wyciągnięte ręce osoby przyjmującej ten znak. Wyrażamy w ten sposób, że miłujemy każdego człowieka, i uznajemy, że wszyscy są naszymi braćmi i siostrami.
Mogą być również użyte inne formy przekazywania znaku pokoju w zależności od kultury i zwyczajów danego narodu. Przekazanie znaku pokoju przez samego kapłana pozostającego w prezbiterium wiernym siedzącym najbliżej ołtarza może mieć miejsce np. przy okazjach ślubu, chrztu czy też pogrzebu. Podkreślona w ten sposób zostaje ważność wydarzenia. Pięknym zwyczajem jest dawanie kwiatów przez nowożeńców swoim rodzicom podczas przekazywania znaku pokoju w liturgii Mszy św. ślubnej. Gest ten wyraża nie tylko dzielenie się miłością z innymi, ale również wdzięczność za miłość rodzicielską, z której zrodzeni zostali ci młodzi.
Znak pokoju wyraża także dzielenie się radością, jaka rodzi się w sercach nowożeńców w chwili odkrycia, że jest się kochanym. To Jezus Chrystus zaprosił ich na tę „ucztę miłości”. Jest to Boża radość, jakiej doświadcza człowiek, który kocha. Radość ta płynie od Boga, który jest Miłością. Jest On jednym Bogiem ukazującym siebie w trzech miłujących się osobach, czyli w Trójcy Świętej. Bóg nie może być sam, gdyż miłość może rozwijać się między dwiema lub więcej osobami. W Trójcy Świętej jest Ten, który kocha, i Ten, który jest kochany, oraz łącząca ich miłość. W znaku pokoju, który przekazujemy sobie w Mszy św. uwidacznia się to za każdym razem.
Czerpiąc z Eucharystii tę Bożą Miłość, jako Dzieci Boże głosimy chwałę Boga w Trójcy Jedynego. Przez Jezusa Syna Bożego zostaliśmy przecież włączeni w tę tajemnicę życia całej Trójcy Świętej, kiedy to Słowo ciałem się stało i zamieszkało między nami. W ten sposób nasze człowieczeństwo zostało wyniesione aż do samego Bóstwa przez cud Wcielenia Syna Bożego. W znaku pokoju powinniśmy się rozradować w Bogu, świętować i głosić wielkie dzieła Boże, śpiewać „chwałę Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli”.
Rozumiejąc głęboką wymowę znaku pokoju i przekazywania go sobie za każdym razem podczas Mszy św., powinniśmy mieć świadomość, że przez ten znak czynimy obecność Boga widzialną pośród nas - tutaj, na ziemi. Zjednoczeni Bożą Miłością możemy przystąpić do Komunii św., w której przyjmujemy Jezusa pod postacią chleba.
Wychodząc z Mszy św., niesiemy ten znak pokoju i ofiarujemy go innym. Wzorem niesienia znaku pokoju jest Jan Paweł II, który uczynił ten gest znany wszystkim na całej ziemi.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Po przedstawieniu dwa tygodnie temu postaci św. Franciszka z Asyżu chciałbym dzisiaj opowiedzieć o innym świętym, który należał do pierwszego pokolenia Braci Mniejszych: o Antonim Padewskim czy - jak go się również nazywa - Lizbońskim, nawiązując do miejsca jego urodzenia. Mowa o jednym z najpopularniejszych świętych w całym Kościele katolickim, czczonym nie tylko w Padwie, gdzie wzniesiono wspaniałą bazylikę, w której spoczywają jego doczesne szczątki, ale na całym świecie. Wierni z wielką czcią odnoszą się do jego obrazów oraz figur, przedstawiających go z lilią, symbolem jego czystości, bądź z Dzieciątkiem Jezus na ręku, upamiętniającym cudowne widzenie, o którym wspominają niektóre źródła literackie. Antoni w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju duchowości franciszkańskiej dzięki swym wybitnym przymiotom - inteligencji, zrównoważeniu, gorliwości apostolskiej, a przede wszystkim żarliwości mistycznej. Urodził się w Lizbonie w szlacheckiej rodzinie ok. 1195 r. i na chrzcie otrzymał imię Fernando (Ferdynand). Wstąpił do kanoników zachowujących monastyczną Regułę św. Augustyna, najpierw w klasztorze św. Wincentego w Lizbonie, następnie Świętego Krzyża w Coimbrze - renomowanego ośrodka kultury Portugalii. Z zainteresowaniem i zapałem poznawał Biblię i Ojców Kościoła, zdobywając wiedzę teologiczną, którą owocnie wykorzystywał w działalności nauczycielskiej i kaznodziejskiej. W Coimbrze wydarzył się epizod, który w decydujący sposób wpłynął na jego życie: w 1220 r. wystawiono tam relikwie pierwszych pięciu misjonarzy franciszkańskich, którzy udali się do Maroka, gdzie ponieśli śmierć męczeńską. Ich historia zrodziła w młodym Ferdynandzie pragnienie naśladowania ich i postępowania drogą chrześcijańskiej doskonałości: poprosił wówczas o zgodę na opuszczenie kanoników św. Augustyna i zostanie bratem mniejszym. Jego prośba została przyjęta i pod nowym, zakonnym imieniem Antoni on również wyruszył do Maroka. Opatrzność Boża zdecydowała jednak inaczej. Z powodu choroby musiał wrócić do Włoch i w 1221 r. wziął udział w słynnej Kapitule Namiotów w Asyżu, gdzie spotkał też św. Franciszka. Następnie żył czas jakiś w całkowitym ukryciu w klasztorze w pobliżu Forli w północnych Włoszech, gdzie Pan powołał go do innej misji. Wysłany w okolicznościach zupełnie przypadkowych do wygłoszenia kazania z okazji święceń kapłańskich, pokazał, że wyposażony jest w taką wiedzę i dar wymowy, iż przełożeni przeznaczyli go do kaznodziejstwa. Tak oto rozpoczął we Włoszech i we Francji ogromnie intensywną i skuteczną działalność apostolską, by nakłonić sporą liczbę osób, które odeszły od Kościoła, do zmiany decyzji. Był też jednym z pierwszych nauczycieli teologii Braci Mniejszych, jeżeli nie wręcz pierwszym. Rozpoczął swe nauczanie w Bolonii, z błogosławieństwem Franciszka, który, w uznaniu cnót Antoniego, wystosował do niego krótki list, rozpoczynający się tymi słowami: „Podoba mi się, że nauczasz świętej teologii braci”. Antoni położył podwaliny pod teologię franciszkańską, która - uprawiana przez innych wybitnych myślicieli - miała osiągnąć swoje szczyty w postaciach Bonawentury z Bagnoregio i bł. Dunsa Szkota. Kiedy został prowincjałem Braci Mniejszych w Północnych Włoszech, nadal zajmował się kaznodziejstwem, dzieląc je ze sprawowaniem urzędu przełożonego. Gdy skończył misję prowincjała, wrócił w okolice Padwy, dokąd jeszcze kilkakrotnie się udawał. Po niespełna roku zmarł u bram tego miasta - 13 czerwca 1231 r. Padwa, która przyjęła go z miłością i czcią, złożyła mu wieczny hołd czci i pobożności. Sam papież Grzegorz IX - który wysłuchawszy jego kazania, nazwał go „Arką Testamentu” - kanonizował go w 1232 r., również w następstwie cudów, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. W ostatnim okresie życia Antoni zapisał dwa cykle „Kazań”, zatytułowane „Kazania niedzielne” i „Kazania na uroczystości i święta”, przeznaczone dla kaznodziejów i wykładowców teologii z Zakonu Franciszkańskiego. Komentuje w nich teksty Pisma Świętego, prezentowane przez liturgię, wykorzystując patrystyczno-średniowieczną interpretację czterech zmysłów: literackiego lub historycznego, alegorycznego lub chrystologicznego, topologicznego czy moralnego i anagogicznego, który ukierunkowuje ku życiu wiecznemu. Chodzi o teksty teologiczno-homiletyczne, będące odzwierciedleniem żywego przepowiadania, w których Antoni proponuje prawdziwą i właściwą drogę chrześcijańskiego życia. Tak wielkie jest bogactwo nauki duchowej zawartej w „Kazaniach”, że czcigodny papież Pius XII w 1946 r. ogłosił Antoniego doktorem Kościoła, nadając mu tytuł „Doctor Evangelicus”, gdyż z pism tych przebija świeżość i piękno Ewangelii; dziś jeszcze możemy czytać je z wielkim pożytkiem duchowym. W swoim nauczaniu mówi o modlitwie jako związku miłości, która popycha człowieka do słodkiej rozmowy z Panem, przynosząc niewypowiedzianą radość, która łagodnie ogarnia modlącą się duszę. Antoni przypomina nam, że modlitwa potrzebuje atmosfery ciszy, która nie ma nic wspólnego z oderwaniem się od zewnętrznego hałasu, ale jest doznaniem wewnętrznym, mającym na celu usunięcie przeszkód w skupieniu się, spowodowanych przez troski duszy. Według nauczania tego wybitnego doktora franciszkańskiego, modlitwa składa się z czterech niezbędnych postaw, które Antoni określił po łacinie jako „obsecratio”, „oratio”, „postulatio”, „gratiarum actio”. Moglibyśmy je przetłumaczyć następująco: ufne otwarcie serca na Boga, czuła rozmowa z Nim, przedstawienie naszych potrzeb, wysławianie Go i dziękczynienie. W tym nauczaniu św. Antoniego o modlitwie widzimy jeden ze szczególnych rysów teologii franciszkańskiej, którą on zapoczątkował, a mianowicie fundamentalną rolę przyznaną miłości Bożej, która wkracza w sferę uczuć, woli, serca, i będącej także źródłem, z którego wytryska poznanie duchowe, przerastające wszelkie poznanie. Pisze dalej Antoni: „Miłość jest duszą wiary, sprawia, że jest ona żywa; bez miłości wiara umiera” („Kazania na niedziele i święta II”, „Il Messaggero”, Padwa 1979, s. 37). Tylko dusza, która się modli, może dokonać postępów w życiu duchowym: oto uprzywilejowany przedmiot przepowiadania św. Antoniego. Zna on doskonale ułomności ludzkiej natury, skłonność do popadania w grzech, dlatego stale wzywa do walki ze skłonnością do chciwości, pychy, nieczystości oraz do praktykowania cnót ubóstwa i wielkoduszności, pokory i posłuszeństwa, niewinności i czystości. Na początku XIII wieku, w kontekście odrodzenia miast i rozkwitu handlu, wzrastała liczba osób nieczułych na potrzeby ubogich. Z tego też powodu Antoni wielokrotnie wzywa wiernych do myślenia o prawdziwym bogactwie, bogactwie serca, które czyni ich dobrymi i miłosiernymi, i gromadzeniu skarbów dla Nieba. „Bogacze - tak wzywa - zaprzyjaźnijcie się z ubogimi, (...) przyjmijcie ich w swoich domach: to oni, ubodzy, przyjmą was potem w wieczne mieszkanie, gdzie jest piękno pokoju, ufność w bezpieczeństwo oraz obfity spokój wiecznej sytości” (tamże, s. 29). Czyż nie widzimy, Drodzy Przyjaciele, że to nauczanie jest bardzo ważne także dziś, gdy kryzys finansowy i poważne nierówności gospodarcze zubożają wiele osób i stwarzają warunki nędzy? W encyklice „Caritas in veritate” przypominam: „Ekonomia bowiem potrzebuje etyki dla swego poprawnego funkcjonowania; nie jakiejkolwiek etyki, lecz etyki przyjaznej osobie” (n. 45). Antoni, w szkole Franciszka, stawia zawsze Chrystusa w centrum życia i myślenia, działania i kaznodziejstwa. I to jest drugi rys typowy dla franciszkańskiej teologii: chrystocentryzm. Kontempluje ona z upodobaniem i wzywa do kontemplacji tajemnic człowieczeństwa Pana, w szczególny sposób tajemnicy Narodzenia, które wywołują w nim uczucia miłości i wdzięczności dla Bożej dobroci. Również widok Ukrzyżowanego inspiruje w nim myśli o wdzięczności dla Boga i szacunku dla godności osoby ludzkiej, tak iż wszyscy, wierzący i niewierzący, mogą znaleźć w niej to znaczenie, które wzbogaca życie. Antoni pisze: „Chrystus, który jest twoim życiem, wisi przed tobą, abyś patrzył na krzyż jak w lustro. Będziesz mógł tam poznać, jak śmiertelne były twoje rany, których żadne nie uleczyłoby lekarstwo, jak tylko krew Syna Bożego. Jeśli dobrze się przyjrzysz, będziesz mógł zdać sobie sprawę, jak wielka jest twoja godność ludzka i twoja wartość (...). W żadnym innym miejscu człowiek nie może lepiej uświadomić sobie, jak wiele jest wart, jak wtedy, gdy spogląda w lustro krzyża” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 213-214). Drodzy Przyjaciele, oby Antoni Padewski, tak bardzo czczony przez wiernych, mógł wstawiać się za całym Kościołem, a zwłaszcza za tymi, którzy poświęcają się kaznodziejstwu. Oni zaś, czerpiąc natchnienie z jego przykładu, niech troszczą się o łączenie mocnej i zdrowej nauki ze szczerą i żarliwą pobożnością i zwięzłością przekazu. W obecnym Roku Kapłańskim módlmy się, aby kapłani i diakoni pełnili pilnie tę posługę głoszenia i aktualizacji Słowa Bożego wiernym, przede wszystkim w homiliach liturgicznych. Niech będą one skutecznym przedstawieniem odwiecznego piękna Chrystusa, właśnie tak jak zalecał Antoni: „Kiedy głosisz Chrystusa, otwiera On twarde serca; gdy wzywasz Go, osładza gorzkie pokusy; gdy myślisz o Nim, rozjaśnia Twoje serce; kiedy o Nim czytasz, nasyca twój umysł” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 59).