Jak poinformowała Agnieszka Molenda z brzeszczańskiej Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, w różnych odstępach czasowych „cześć i chwile zadumy przed pomnikiem oddali” samorządowcy gminy Oświęcim, Brzezinki oraz przedstawiciele Fundacji.

Podziel się cytatem

Na Tablicach widnieje napis w języku polskim i angielskim: „W miejscu zniszczonych lub zajętych budynków Niemcy założyli obóz zagłady Auschwitz-Birkenau oraz jego zaplecze gospodarcze i przemysłowe”. Wysiedlonych zostało kilka tysięcy mieszkańców wsi Brzezinka, Harmęże, Pławy, Bór, Rajsko, Klucznikowice, Babice, Broszkowice oraz Zasola.

Jak przypomina dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum Auschwitz, wiosną 1940 roku władze SS założyły na przedmieściach Oświęcimia obóz koncentracyjny, do którego 14 czerwca przybył pierwszy transport polskich więźniów politycznych. W celu pozbycia się niewygodnych świadków, a także uniemożliwienia miejscowej ludności kontaktów z więźniami i utrudnienia tym ostatnim ucieczek władze obozowe wysiedliły już 19 czerwca 1940 roku mieszkańców tzw. Osady Barakowej, znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie obozu. W lipcu i listopadzie tego samego roku oraz kwietniu 1941 usunęły ludność z lewobrzeżnej dzielnicy Oświęcimia-Zasola. Po usunięciu ludności zdecydowana większość budynków została rozebrana, a pozyskany materiał wykorzystany do rozbudowy obozu. Część niezburzonych budynków została przeznaczona dla rodzin SS-manów z załogi obozowej i niemieckich fachowców zatrudnionych przy budowie fabryki chemicznej należącej do koncernu IG Farben.

Drugi etap wysiedleń miał miejsce w marcu i kwietniu 1941 r. W tym przypadku zostały one przeprowadzone w związku z planami: rozbudowy KL Auschwitz tak, aby mógł pomieścić 30 tys. osób, a nie tak jak dotychczas 10 tysięcy; budowy na terenie Brzezinki obozu dla 100 tys. jeńców wojennych; budowy przez niemiecki koncern IG Farben fabryki kauczuku syntetycznego i dostarczenia 10 tysięcy więźniów do pracy przy jej budowie; utworzenia wokół istniejącego obozu koncentracyjnego obszaru dworskiego SS, w którym zamierzano rozwinąć gospodarkę rolno-hodowlaną i rybną.

8 marca 1941 r. naziści wysiedlili bez uprzedzenia, w ciągu kilkudziesięciu minut, mieszkańców wsi Pławy. Następnego dnia większość z nich wywieźli do Gorlic. Natomiast pracowników kopalni „Brzeszcze” przesiedlono do pobliskich Brzeszcz i Jawiszowic. Akcja wysiedleńcza, która wówczas została rozpoczęta, trwała z przerwami do końca kwietnia i objęła mieszkańców Boru i Bud (przysiółki Brzeszcz), Harmęż, Rajska, Brzezinki, Babic i Broszkowic. Zostali oni wywiezieni do Generalnego Gubernatorstwa oraz do pobliskich miejscowości na Górnym Śląsku (Bojszowy, Jedliny, Wola) i w powiecie bielskim (Dankowice, Osiek, Grojec, Monowice, Dwory). Część z nich, zwłaszcza młodych ludzi, skierowano na roboty przymusowe do Niemiec. Natomiast kolejarze i górnicy zostali osiedleni w Oświęcimiu, Brzeszczach, Jawiszowicach i Przecieszynie. Jedynie w Babicach pozwolono pozostać pracownikom kolei, a w Rajsku robotnikom pracującym w tamtejszym gospodarstwie rolnym i żwirowni. W 1942 r. pozwolono wrócić do swoich domów wysiedlonym górnikom z Bud i częściowo z Boru.

Na zajętym obszarze władze obozowe przejęły cały inwentarz żywy i ruchomy oraz wszystkie nieruchomości. Domy i zabudowania były systematycznie burzone, a pozyskany materiał budowlany wykorzystany do budowy obozu w Brzezince (KL Auschwitz II) oraz podobozów: Babitz, Harmense, Bor, Rajsko.

Łącznie w związku z założeniem i rozbudową obozu koncentracyjnego Auschwitz Niemcy wysiedlili z Oświęcimia i pobliskich wsi łącznie co najmniej 5 tys. Polaków. Ponadto, Niemcy deportowali do pobliskich gett całą żydowską ludność Oświęcimia - łącznie około 7 tysięcy osób. Zniszczono w sumie osiem wsi i rozebrano ponad sto budynków znajdujących się na terenie miasta Oświęcim, w bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I.