Śmierć zawsze zmusza do refleksji. Odejście tych, którzy zginęli pod Smoleńskiem, prowokuje także do przemyślenia spraw zasadniczych, a może podjęcia decyzji zmieniających postawę wobec innych, wobec społeczności, wobec Ojczyzny - w tym sensie ogromna strata, którą ponieśliśmy, wydarzenie bez precedensu w historii, może oddziała na ludzkie wybory i postawy. Miejmy nadzieję, że coś dobrego z tych dni żałoby w nas pozostanie.
Trzeba zauważyć, że gromadzący się przed Pałacem Prezydenckim ludzie pragnęli nie tylko zaprezentować jedność z rodzinami, które poniosły stratę po odejściu bliskich. Większość z nich demonstrowała postawę głębokiego szacunku do państwa i tradycji narodowej, chciała oddać hołd osobom - za ich dokonania, za postawę życiową; ale jest to także ukłon przed głową państwa. Wśród tłumu żałobników, który zaludnił ulice polskich miast, są ludzie o rozmaitych poglądach politycznych, z rozmaitych środowisk. Dla nich odszedł nie tylko Lech Kaczyński, jego małżonka i towarzysze podróży, ale - przede wszystkim - prezydent Rzeczypospolitej, pierwsza dama oraz cały szereg wybitnych osób sprawujących urzędy oraz istotne funkcje w życiu społecznym.
Stąd można mieć pewną nadzieję, że - w obliczu tragicznych wydarzeń - odrodzą się postawy patriotyczne. Krystalizują je emocje związane z utratą przez Rzeczpospolitą konkretnych osób, które zginęły w symbolicznym dla Polaków miejscu. Choć z drugiej strony - typowa dla nas postawa solidarności i zjednoczenia w momentach trudnych, często niestety nie wytrzymuje próby dnia powszedniego, kiedy jest równie (a może bardziej) potrzebna. Marzy nam się, aby spór publiczny odtąd dotyczył spraw i proponowanych rozwiązań, a nie krzeseł na konferencji; żeby było więcej kultury i wzajemnego szacunku w życiu społecznym - niezależnie od różnic, które przecież muszą występować. Czy tak się stanie? Trudno jeszcze dziś zawyrokować, niewątpliwie zależy to od każdego z nas. Od tego, czego będziemy wymagać od naszych reprezentantów politycznych, naszych mediów, ale przede wszystkim - czego będziemy wymagać od samych siebie. Miejmy nadzieję, że tym razem, gdy emocje opadną, postawy pozostaną.
O jednej sprawie można powiedzieć z większym optymizmem. Zainteresowanie polską historią i dziedzictwem narodowym odradza się trwale. Był to zresztą przedmiot wielkiej troski zmarłego Prezydenta, a i wielu osób, które mu towarzyszyły. W tym zakresie udało im się w Polsce zapoczątkować wiele dobrego. Dzieło Lecha Kaczyńskiego - Muzeum Powstania Warszawskiego - odwiedziło od czasu otwarcia w 2004 r. kilka milionów zwiedzających. Systematyczne działania na rzecz przypominania i świętowania poszczególnych ważnych dla Polaków rocznic, odznaczenia zapomnianych bohaterów naszej drogi do wolności, wiele działań instytucjonalnych, ale i ważnych gestów - to wszystko niewątpliwie pozostanie i będzie musiało być kontynuowane, niezależnie od tego, kto obejmie opuszczone urzędy.