W życiorysach warszawskich świętych jak w lustrze odbija się trudna historia tego miasta oraz całej Polski. - Wyróżniają się oni niezłomnością i szczególnym umiłowaniem Ojczyzny - podkreśla o. dr Gabriel Bartoszewski, referent ds. kanonizacyjnych archidiecezji warszawskiej. To właśnie do nich dołączył bł. Jerzy Popiełuszko. - Nie powinniśmy jednak go zawłaszczać ani ograniczać do samej Warszawy. On jest orędownikiem dla wszystkich - podkreśla ks. dr Henryk Małecki, historyk oraz moderator metropolitalnej kurii warszawskiej.

Patroni stolicy

W 1962 r. głównym patronem stolicy został ogłoszony bł. Władysław z Gieleniowa. Ten wybitny bernardyn żył na przełomie XV i XVI wieku i zapisał się piękną kartą w historii Warszawy. Tradycja głosi, że w trakcie wielkopiątkowego kazania głoszonego w kościele św. Anny 21 marca 1505 r. w ekstazie wzniósł się ponad ambonę, po czym upadł i całkowicie wyczerpany stracił przytomność. Kilka dni później umarł.
Bardzo szybko rozprzestrzeniła się sława i kult o. Władysława. W 1572 r. jego relikwie uroczyście przeniesiono na ołtarz w obecności nuncjusza papieskiego oraz króla Zygmunta Augusta. W średniowieczu byłoby to równoznaczne z kanonizacją. Jednak w XVI wieku Stolica Apostolska znacznie zaostrzyła przepisy wynoszenia na ołtarze i dopiero w 1750 r. papież Benedykt XIV wydał dekret beatyfikacyjny.
Obok Władysława z Gieleniowa Warszawie patronuje redemptorysta św. Klemens Maria Hofbauer (Dvorak). W stolicy założył on klasztor, przy którym prowadził dynamiczną działalność duszpasterską, wychowawczą i dobroczynną, za co nazwano go apostołem Warszawy.
Oprócz posługi sakramentalnej, św. Klemens chodził od domu do domu, prosząc o jałmużnę dla prowadzonego przez siebie sierocińca. Pewnego razu spotkał się z niezwykłą agresją. Jeden jegomość naubliżał mu, wyzwał go, a nawet plunął w twarz. Mimo to św. Klemens zachował spokój, wytarł się i spokojnie odrzekł: - Tak, to dla mnie. Proszę teraz o coś dla moich sierot. Oniemiały mężczyzna do tego stopnia był zszokowany, że nic nie mówiąc wcisnął redemptoryście w dłoń niemałą sumę pieniędzy.
Zawierucha dziejowa niestety zmusiła Klemensa i jego współbraci do opuszczenia miasta. Patron Warszawy przeniósł się do Wiednia, gdzie prowadził równie skuteczną działalność duszpastersko-opiekuńczą. Po ciężkiej chorobie zmarł w 1820 r. Został beatyfikowany w 1888 r., a 20 lat później kanonizowany.

Święte „non possumus”

Skutecznym duszpasterstwem i doskonałym talentem organizacyjnym odznaczał się również arcybiskup warszawski św. Zygmunt Szczęsny Feliński, któremu przyszło posługiwać w stolicy w bardzo trudnych czasach. Spotkał się zarówno z oporem duchowieństwa, jak i ze strony carskiej administracji. - Życie budzące sprzeciw jest wspólnym mianownikiem dla wszystkich świętych. Ten radykalizm bierze się z Ewangelii. Dlatego też, gdy arcybiskup spotkał się z dylematem: czy stanąć po stronie ludu, czy też zaufać złudnym obietnicom cara, wybrał rozwiązanie ewangeliczne - tłumaczy ks. Bogdan Bartołd, proboszcz archikatedry warszawskiej św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście, gdzie znajdują się relikwie św. Felińskiego.
Postać św. Felińskiego jest nietuzinkowa i barwna. Niektórzy porównują go nawet do św. Stanisława. Łączy ich bowiem stanowczy opór wobec świeckiej władzy oraz prześladowania. Św. Stanisław oddał życie za wiarę, a św. Zygmunt Szczęsny Feliński za wiarę i obronę niepodległości został na zawsze wygnany ze swojej diecezji. - W niespokojnych czasach powstania styczniowego głośno wypowiedział swoje „non possumus” wobec brutalnej przemocy caratu. Podobnie ks. Jerzy Popiełuszko wielokrotnie wypowiedział swoje „non possumus” wobec komunistów - tak porównał te dwie ważne dla stolicy postacie metropolita warszawski abp Kazimierz Nycz.
Ewangeliczna nieustępliwość oraz szczególne umiłowanie Ojczyzny jest więc wspólnym mianownikiem dla św. Felińskiego i bł. Popiełuszki. Pierwszy z nich został wygnany, a drugi zamordowany. - Choć żyli w innych czasach, to łączy ich ta sama miłość do Chrystusa - podkreśla o. Bartoszewski. Do tego warszawskiego grona należy jeszcze dodać postać bł. Honorata Koźmińskiego, który był gorliwym duszpasterzem, spowiednikiem, założycielem kilkunastu zgromadzeń zakonnych oraz oddanym patriotą. - Myślę, że zarówno archidiecezja warszawska, jak i cały polski Kościół bardzo wiele mu zawdzięczają - podkreśla postulator procesu beatyfikacyjnego o. Honorata Koźmińskiego.
Niezwykłym warszawskim duszpasterzem był również praski ksiądz bł. Ignacy Kłopotowski. Podobnie jak św. Klemens zakładał domy opieki, sierocińce. Oprócz tego na Pradze prowadził rozległą działalność wydawniczą oraz założył zgromadzenie sióstr loretanek.

Warszawscy męczennicy

Wszyscy święci i błogosławieni, którzy od XV do początku XX wieku wpisywali się w historię Warszawy, są tzw. świętymi wyznawcami. Jedynym męczennikiem za wiarę, którego sanktuarium znajduje się w stolicy, jest św. Andrzej Bobola. Jednak Warszawa w jego bogatym życiorysie była jedynie krótkim, kaznodziejskim epizodem. Pracował tu zaledwie przez rok.
Święte i męczeńskie oblicze niezłomnej wiary mieszkańców stolicy ujawniło się w dobie wielkich totalitaryzmów XX wieku. - Najwięcej podobieństw do postawy ks. Popiełuszki można znaleźć w życiorysach 108 Błogosławionych Męczenników II wojny światowej - uważa o. Bartoszewski. To właśnie na ich cześć w kaplicy Powstania Warszawskiego postaje olbrzymi fresk, tzw. Pochód Błogosławionych. Maluje go Mateusz Środoń, artysta który inspiruje się bizantyjską ikonografią. - Wiele czytam, przeglądam zdjęcia oraz modlę się za ich wstawiennictwem. Nie maluję anonimowego tłumu, każdy z nich osobno jest przecież błogosławionym męczennikiem - mówi Środoń, który również założył Studium Ikonograficzne w klasztorze ojców dominikanów na Służewie.
W malowanym przez niego fresku aż osiemnaście osób związanych jest z Warszawą, a pięć z nich to diecezjalni kapłani warszawscy. - Najwięcej analogii do ks. Jerzego widać w postawie kapelana powstania warszawskiego bł. Józefa Stanka SAC - uważa o. Bartoszewski. Podobnie jak ks. Popiełuszko, był on niezłomnym świadkiem wiary i duszpasterskiego oddania. - Wielokrotnie narażał się np. przechodząc przez linie frontu po komunikanty, by odprawiać Mszę św. dla powstańców. Eucharystia była więc dla niego ważniejsza niż życie - tłumaczy Mateusz Środoń. Błogosławiony pallotyn uratował wielu rannych od śmierci i nie chciał ratować się przed hitlerowcami. Pragnął podzielić los żołnierzy i ludności cywilnej.
Ks. Stanek, podobnie jak ks. Popiełuszko, przed śmiercią był torturowany. Męstwo i heroizm pokazał również w ostatnich chwilach życia, kiedy to spod własnej szubienicy błogosławił przechodzących żołnierzy i ludność cywilną. - Podobną niezłomnością odznaczył się dominikanin bł. o. Michał Czartoryski - uważa Środoń. Również nie skorzystał z możliwości ukrycia się przed Niemcami. Pozostał do końca, jako jedyny z personelu szpitalnego, z grupą ciężko rannych powstańców i cywilów. Uważał, że nie może opuścić chorych. W efekcie zginął razem z nimi.
Błogosławieni Męczennicy II wojny światowej tak samo jak ks. Jerzy ginęli za wiarę w Chrystusa. - Oni byli męczennikami faszyzmu, a ks. Popiełuszko jest męczennikiem systemu komunistycznego. Inny więc był prześladowca i różne okoliczności śmierci, ale jej sens jest ten sam - podkreśla ks. dr Małecki.

Ikona ks. Jerzego

Beatyfikacja ks. Popiełuszki 6 czerwca 2010 r. stała się faktem. Kościół katolicki wzbogacił się o jeszcze jednego męczennika za wiarę. Co to oznacza dla Kościoła i zwykłych ludzi?
Drobne zmiany widać gołym okiem. Wystarczy spojrzeć na grób ks. Jerzego, na którym przybył złoty napis: BŁOGOSŁAWIONY. - Od kilku miesięcy do parafii i archidiecezji napływają listy z prośbą o relikwie. Będą powstawać też kościoły pod jego wezwaniem - podkreśla ks. Zygmunt Malacki, proboszcz parafii św. Stanisława Kostki, a obecnie także kustosz relikwii i centralnego ośrodka kultu bł. Popiełuszki.
O tym, że mamy nową osobę wyniesioną do chwały ołtarza, świadczy też ruch w dewocjonaliach. Drukarnie przygotowały obrazki z wizerunkiem beatyfikacyjnym. Natomiast artyści specjalizujący się w sztuce sakralnej przygotowują obrazy, które po 25 latach, zgodnie z przepisami prawa kanonicznego, mogą zawisnąć obok ołtarza. - Jeszcze nie dokończyłem 108 Męczenników w kaplicy Powstania Warszawskiego, a już maluję 109. - mówi Mateusz Środoń. Ikonę Popiełuszki zamówił u niego ks. Hieronim Średnicki, proboszcz parafii Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa w Legionowie.
Artysta przyznaje, że nowy błogosławiony sprawia mu dużą trudność. - Wszyscy wiedzą, jak wyglądał ks. Jerzy, i chcieliby, aby był podobny - mówi Środoń. Natomiast sztuka ikonografii rządzi się swoimi prawami. Nie powinna być zbytnio realistyczna. Błogosławiony męczennik Kościoła ma prawo do tego, by zostać namalowany tym samym „językiem sztuki”, co niegdyś przedstawiany został pierwszy chrześcijański męczennik - św. Szczepan.
Żywa jest ciągle scena, gdy podczas pielgrzymki ludzi pracy ks. Jerzy modli się przed wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze. Ten najważniejszy dla Polski obraz także jest ikoną. Teraz na ikonie namalowany został Jej uczeń - ks. Jerzy Popiełuszko. I to jest chyba najbardziej wymowny symbol tego, że ten skromny warszawski kapłan oficjalnie dołączył do społeczności świętych naśladowców Chrystusa. Do społeczności, która bezustannie powiększa się od 2000 lat. -
Bł. Popiełuszko zaspakaja duchowe potrzeby XX i XXI wieku. Jest świadkiem i męczennikiem Chrystusa.
Św. Szczepanem naszych czasów - podkreśla ks. prof. Jan Sochoń, filozof z UKSW.