Decyzja o powołaniu zespołu historyków do przebadania archiwów państwowych i kościelnych, jaka zapadła na niedawnym zebraniu plenarnym Episkopatu Polski, jest pokłosiem polemik, które wzbudził reportaż wyemitowany w TVN24 Marcina Gutowskiego o Karolu Wojtyle i książka „Maxima culpa. Jan Paweł II wiedział” Ekke Overbeeka.

Jak tłumaczy dr Piotr Gontarczyk, historyk, pracownik Biura Badań Historycznych IPN, akta Służby Bezpieczeństwa, które m.in. mają być przedmiotem badań tego zespołu, są aktami specyficznymi, szczególnie jeśli chodzi o działalność Kościoła. - Badając te dokumenty, trzeba działać w dobrej wierze, bez uprzedzeń, a także trzeba działać kompetentnie. Trzeba poszukiwać prawdy, oddzielając ziarno od plew i chcieć dociec prawdy. To są wymogi fundamentalne - powiedział dr Gontarczyk.

„Zarówno książka Oveerbeeka, która roi się od manipulacji i nonsensów, jaki i program wyemitowany w jednej ze stacji telewizyjnych, tych kanonów zwyczajnie nie spełniają" - dodał historyk.

Zdaniem dr. Gontarczyka, podjęcie pracy przebadania archiwów państwowych i kościelnych wymaga doświadczenia i praktyki oraz wiedzy o praktyce funkcjonowania komunistycznej Służby Bezpieczeństwa, zwłaszcza o celach wytwarzania przez nią dokumentów, a także o morale i podejściu funkcjonariuszy UB i SB do Kościoła. - Dla nich było jasne, że jest to wróg, którego trzeba zwalczać - przypomniał historyk. Wiele dokumentów pisanych o różnych ludziach często spełniało po prostu oczekiwania przełożonych. Podobnych pułapek jest dużo więcej.

W jego opinii, trzeba brać pod uwagę nie tylko ahistoryzm ocen w badaniu przeszłości według dzisiejszych kryteriów, ale przede wszystkim mieć umiejętność sprawdzania, "co tam jest prawdą a co kreacją Służby Bezpieczeństwa w spełnianiu oczekiwać przełożonych, co jest prawdopodobne a co nieprawdopodobne".

"Trzeba zatem działać w dobrej wierze i zwyczajnie trzeba to robić fachowo. Bardzo dobrze, że ktoś będzie się tym zajmował. Mam nadzieję, że znajdą się, bo oczywiście są, kompetentni historycy, naukowcy, którzy po prostu tę sprawę przebadają i będziemy wiedzieli mniej więcej, jak było, zbliżymy się do prawdy. Dopiero wtedy będziemy mogli wydawać jakiekolwiek oceny, a nie pod gotowe oceny i tezy dopasowywać wyimki z dokumentów" - podsumował dr Gontarczyk.

Na pytanie czy fakt niewykorzystania przez bezpiekę materiałów do skompromitowania duchownych, o których mówi m.in. Ekke Overbeek, każe uznać je za niewiarygodne, dr Piotr Gontarczyk zaznaczył: "Do tego trzeba podchodzić ostrożnie. Jest to bardzo ważna wskazówka, że z wiarygodnością takich informacji, które nie zostały wykorzystane, może być coś nie tak. Natomiast SB zbierała wszelkie informacje - niektóre wykorzystywała, inne nie. Te cenne z reguły wykorzystywała. W związku z tym jest to jakiś sygnał. Sam fakt, że coś nie zostało wykorzystane, w sposób definitywny nie przesądza o fałszywości danej informacji, ale na pewno poważnemu historykowi zawsze nakazuje stawiać fundamentalne pytanie: jeżeli nie wykorzystali, to dlaczego? Może właśnie dlatego, że było to funta kłaków niewarte".