Reklama

Bitwa wciąż trwa

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Chyba żadne z dawnych wydarzeń historycznych nie zapisało się w zbiorowej pamięci Polaków tak bardzo, jak Grunwald, żadne tak mocno nie tkwi w nas. I nic dziwnego: tak ważna, jak samo zwycięstwo w wielkiej bitwie, była pamięć o niej w latach wolności, ale szczególnie w czasach niewoli.
Sam zwycięski król ponoć nie nalegał na zbytnią celebrę zwycięstwa. Nie celebrował nawet pierwszej rocznicy, w każdym razie nie w Polsce. Po bitwie i zawarciu pokoju udał się na rodzinną Litwę. Do stolicy, Krakowa, ściągnął jesienią 1411 r. i dopiero wtedy zawiesił zdobyte chorągwie krzyżackie na Wawelu.
Jednak obchody rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem należą do najstarszych w Polsce. Już statuty abp. Mikołaja Trąby w 1420 r. przewidywały wśród innych świąt obowiązkowo obchodzonych w archidiecezji gnieźnieńskiej także Dzień Rozesłania Apostołów, obchodzony właśnie 15 lipca. Rocznica zwycięstwa stała się naszym pierwszym świętem narodowym.
Za czasów Jagiellonów obchodzono je szczególnie uroczyście. Odprawiano specjalne nabożeństwo, rozdawano jałmużnę. „W Krakowie, aż do chwili rozbiorów, dzień 15 lipca obchodzono co roku jako dzień triumfu i chwały. Z krakowskich parafii aż do kościoła św. Jadwigi na Stradomiu szły procesje. Na koniec odprawiano uroczyste nabożeństwo dziękczynne” - pisał po latach historyk Stanisław Łempicki.

„Niemcom pychę odjęto”

Reklama

Grunwald rozpalał wyobraźnię artystów. A za ich pośrednictwem trafiał na najlichsze przedmieścia i poddasza. Dawne zwycięstwo stało się chlubą całego narodu. Zdawało się należeć do wszystkich i do każdego. Lud śpiewał o nim pieśni, poeci tworzyli wiersze. Niewiele z XV- i XVI-wiecznych utworów zachowało się do dziś.
„Staroświecka pieśń o pruskiej porażce, która się stała za króla Jagiełły Władysława”, powstała najpewniej w 1510 r. i jest dowodem, jak żywa była jeszcze tradycja bitwy. „Obóz, działa, wszystko wzięto, / Tak Niemcom pychę odjęto, / A łańcuchy zgotowane / Na ichże szyje wkładane” - pisał nieznany autor.
Grunwald bywał ważny także ze względu na współczesne wydarzenia. Nieprzypadkowo Jan z Wiślicy wydał po łacinie poemat „Wojna pruska, czyli o wojnie pruskiej ksiąg trzy”, dedykowany Zygmuntowi Staremu i jego dziadowi Władysławowi Jagielle. Polska gotowała się do kolejnej batalii z Krzyżakami.
I choć w 1525 r. Zakon przestał istnieć, a dziesięciolecia i wieki nie sprzyjały świętowaniu (trwają wojny z Turcją, Szwecją i Rosją), tradycja Grunwaldu pozostała w narodzie. Do rozpamiętywania bitwy na dobre powrócono w czasach saskich. Zniszczona i osłabiona, pogrążona w chaosie Polska potrzebowała chwały dawnych zwycięzców. Trzeba się zmobilizować, by naprawić Rzeczpospolitą. Odwołać można się do Grunwaldu. Znów pisano o nim dużo i wspominano często dla pokrzepienia serc.
Grunwald był - jak pisał historyk kilkaset lat później - „najlepszym dowodem wartości, przepustką do historii, legitymacją obywatelskości”. Tym bardziej że tuż za miedzą rosła nowa potęga - Prusy, przejmujące dziedzictwo Krzyżaków. Wkrótce będą inicjatorem rozbiorów Polski.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

„Zaśpiewawszy pieśń Bogurodzica”

W czasach zaborów Grunwald stawał się szczególnie ważny. Wskazując dawne męstwo, wzmacniał świadomość narodu i pokazywał jego prawo do życia w wolnym państwie. Jak wspominają historycy tego okresu, święto Grunwaldu obchodzono w różnych zakątkach podbitego kraju. Jawnie i w ukryciu. Było ważną manifestacją polskości, ale także braterstwa Polaków, Litwinów, Czechów i narodów Rusi spod Grunwaldu.
Do Grunwaldu znów odwoływali się poeci i pisarze. Wzięciem cieszyły się „Śpiewy historyczne” Juliana Ursyna Niemcewicza, a szczególnie pieśń „Władysław Jagiełło”. Juliusz Słowacki w dramacie o Zawiszy Czarnym wzywał współczesnych, by nie zapomnieli o zdarzeniach sprzed kilkuset lat. „Oto dziś zaśpiewawszy pieśń Bogurodzica, / Rzucili się pod Grunwald - szwadron za szwadronem. / Nie spuszczajmy ich z oczu... nie odwróćmy lica, / Oczyma ich oświećmy... pochłońmy ich łonem” - pisał wieszcz.
Ale najpopularniejszymi do dziś dziełami opiewającymi chwałę Grunwaldu są: obraz „Bitwa pod Grunwaldem” Jana Matejki i „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza. Kształtowały one wyobraźnię naszych przodków. I kształtują naszą. Książka Sienkiewicza przysłoniła wcześniejszą powieść innego wielkiego pisarza - Józefa Ignacego Kraszewskiego, i to pod takim samym tytułem, ale mniej entuzjastyczną wobec zwycięskiej bitwy.

Wiecznie obecna dla rodaków

Reklama

Znaczenie powieści Sienkiewicza jest ogromne. Stanowiła ona protest przeciwko prześladowaniu Polaków pod zaborem niemieckim, przeciwko polityce zmierzającej do zniszczenia polskości. Pod postaciami Krzyżaków kryli się Niemcy. Jak pisał historyk literatury, Sienkiewicz „spełnił misję uczynienia przeszłości polskiej wiecznie obecną dla rodaków. Polskę historyczną zmienił dla ogółu w rzeczywistość konkretną”.
Powieść ukazywała się najpierw w odcinkach w prasie. Przekazywano je sobie z rąk do rąk, dyskutowano o losach bohaterów. Literatura trafiła nieomal pod strzechy. Wszyscy, także ludzie prości, mogli poczuć się teraz potomkami rycerzy spod Grunwaldu.
Obraz Matejki odbył wędrówkę po wielu miastach w Europie. Wszędzie przyjmowany był z entuzjazmem, a tłumy, głównie Polaków, wypełniały sale wystawowe. Niektórzy oglądali go przez kilka godzin, studiując każdą jego cząstkę.
Zachwycony obrazem musiał być Sienkiewicz: w 1900 r. przed obrazem odczytał swoich „Krzyżaków”. Mieszkańcy Krakowa, Lwowa, czy Warszawy byli świadkami i uczestnikami prawdziwego renesansu zwycięstwa sprzed kilkuset lat i pamięci o nim.
Szczególnie uroczyste były (zupełnie „nieokrągłe” - minęły wszak właśnie 492 lata od bitwy) obchody w 1902 r. w Galicji. Jak pisała ówczesna prasa, w dużych i małych miastach zorganizowano uroczystości, w których brały udział prawdziwe tłumy. Wszędzie zaczynały się Mszą św. i okolicznościowym odczytem, gdzieniegdzie kończyły zabawą ludową.
Wyobraźnię rozpalała zbliżająca się pięćsetna rocznica zwycięstwa. W 1909 r. zgromadzeni na dziedzińcu Wawelu oficjele i zwykli obywatele przyrzekli bronić „interesów i sprawy narodowej przez pracę i wytrwałość całym sercem i wszystkimi siłami”. Rok później w Krakowie odsłonięto pomnik Grunwaldzki, zniszczony przez Niemców w 1939 r. (po latach postawiono go na nowo).

„Alternatywy 4”

Komuniści, przejmując władzę w Polsce, chcieli się uwiarygodnić. Tym ważniejsza była indoktrynacja, do której wykorzystywano Grunwald. I Dywizja Piechoty im. Kościuszki przysięgę składała 15 lipca 1943 r.: bój z Wehrmachtem miał być kontynuacją walki z Krzyżakami. Potem komuniści często wykorzystywali pamięć o Grunwaldzie.
Obchody 550. rocznicy bitwy w 1960 r. stały się istotną częścią obchodów Tysiąclecia Państwa, które ekipa Władysława Gomułki postanowiła przeciwstawić zainicjowanej przez kard. Stefana Wyszyńskiego akcji Wielkiej Nowenny przed Millennium Chrztu Polski.
W 1960 r. na polach grunwaldzkich odsłonięto pomnik, a tysiące młodych Polaków, głównie z komunistycznych przybudówek, złożyły uroczyste ślubowanie, w którym zobowiązywały się do „zespalania wszystkich sił naszego pokolenia pod ideowym przewodnictwem PZPR”.
Jednak z punktu widzenia oddziaływania na masowego odbiorcę ważniejsza była premiera filmu „Krzyżacy” w reżyserii Aleksandra Forda. Do kin trafił 1 września 1960 r., w rocznicę ataku III Rzeszy na Polskę. Grunwald miał być prekursorem walk armii Berlinga z hitlerowcami.
- Do symboliki związanej z Grunwaldem sięgano w czasach PRL jeszcze wielokrotnie - twierdzi historyk prof. Antoni Dudek z Uniwersytetu Jagiellońskiego - ale po podpisaniu układu granicznego z RFN w 1970 r. oraz przejęciu władzy przez Gierka nastąpiło wyraźne złagodzenie antyniemieckiej retoryki, za czym szło również mniejsze zainteresowanie propagandowym eksploatowaniem Grunwaldu.
Po sierpniu 1980 r. część twardogłowych towarzyszy próbowała Grunwald sprywatyzować, zakładając Zjednoczenie Patriotyczne „Grunwald”, głoszące, że „Grunwaldy były dwa: jeden w 1410, a drugi w 1945”. I w obu przypadkach chodziło o zjednoczenie...
- Dzieje ZP „Grunwald”, jego silnie antysemickie konotacje, a jednocześnie jego ośmieszanie i piętnowanie mocno zaszkodziły kultywowaniu pamięci o bitwie grunwaldzkiej - twierdzi prof. Dudek. Echo tych nastrojów można znaleźć w komedii „Alternatywy 4” Stanisława Barei.

Polska w Radzie Bezpieczeństwa?

Wydawnictwa, historyczne rekonstrukcje, spektakle i koncerty... Tegoroczne uroczystości nie będą miały sobie równych. Także dlatego, że Komitet Obchodów 600-lecia powstał już… przed siedmioma laty. Natomiast przed kilkoma miesiącami niemałe zdziwienie wzbudzili na warszawskiej Starówce jadący konno rycerze Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poprzedzający ich herold donośnym głosem obwieszczał początek przygotowań do wielkiej bitwy. Przejazd zakończył się w Arkadach Kubickiego Zamku Królewskiego, gdzie rozpoczęła się inauguracja obchodów 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Podczas inauguracji historycy zastanawiali się m.in. nad rolą, jaką Polska odegrała w całej historii powszechnej.
- Musimy sięgnąć do przeszłości dalekiej, mitycznej, wspomnieć o znaczeniu Polski w wieku X, ale także wybiec daleko w przyszłość po 1410 r.: przypomnieć bitwę wiedeńską, walkę „o naszą i waszą wolność”, „Solidarność”, która obaliła żelazną kurtynę - mówi prof. Henryk Samsonowicz, znawca średniowiecza. Jednak, jego zdaniem, zwycięstwo grunwaldzkie zdaje się stanowić moment przełomowy.
- To pierwsze w dziejach tak spektakularne pokonanie zakonu krzyżackiego wprowadziło Polaków do grona najważniejszych, najbardziej wpływowych nacji kontynentu europejskiego - zauważa prof. Samsonowicz, który jest pewien, że gdyby wtedy istniała ONZ, to po Grunwaldzie Polska znalazłaby stałe miejsce w ówczesnej Radzie Bezpieczeństwa.

W tekście wykorzystano m.in. książki: M. Biskup i in., „Grunwald w świadomości Polaków”; S. Kuczyński, W. Ogrodziński, „Grunwald 1410”; S. Łempicki, „Słowo o Grunwaldzie”; pr. zb. „Grunwald 550 lat chwały” oraz materiały Muzeum Historii Polski.

2010-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Leon XIV rozmawiał z Władimirem Putinem. Jest komunikat watykański

2025-06-05 06:14

[ TEMATY ]

Władimir Putin

Papież Leon XIV

PAP/EPA/GAVRIIL GRIGOROV/SPUTNIK/KREMLIN POOL

Władimir Putin

Władimir Putin

Papież Leon XIV rozmawiał w środę telefonicznie z prezydentem Rosji Władimirem Putinem. Rozmowa dotyczyła wojny na Ukrainie oraz stanu rozmów pokojowych pomiędzy Moskwą a Kijowem.

Jak poinformował rzecznik prasowy Stolicy Apostolskiej Matteo Bruni, w środę po południu odbyła się rozmowa telefoniczna między papieżem Leonem XIV a prezydentem Putinem.
CZYTAJ DALEJ

Consiglia de Martino - uzdrowiona przez Ojca Pio

2025-06-04 21:00

[ TEMATY ]

św. Ojciec Pio

"Głos Ojca Pio"

"Głos Ojca Pio"

Consiglia de Martino

Consiglia de Martino

Wobec nieuchronnej operacji pacjentka jeszcze natarczywiej poprosiła Ojca Pio w myśli: „Ty bądź moim chirurgiem. Ty mnie zoperuj!” Po kilku godzinach odczuła jego cudowną obecność. Poczuła, że ktoś przecina jej szyję. Została zoperowana wirtualnie przez Ojca Pio. Lekarze stwierdzili, że z medycznego punktu widzenia jest zdrowa i rzeczywiście została uzdrowiona.

1 listopada 1995 roku w Salerno we Włoszech około godziny jedenastej (była to uroczystość Wszystkich Świętych) pewna kobieta w wieku czterdziestu pięciu lat przygotowywała się do pójścia na Mszę Świętą. Cieszyła się jak najlepszym zdrowiem, nigdy na nic nie chorowała, była matką trojga dzieci o mocnej budowie ciała. I nagle poczuła ból, któremu towarzyszyło uczucie duszności. W pewnym momencie dostrzegła na lewym barku opuchliznę wielkości pomarańczy. W towarzystwie bratowej udała się do szpitala. Od razu podjęto badania radiologiczne, które wykazały, że nastąpił wyciek limfy z przerwanego kanału piersiowego. Płyn wyciekł poza swoje normalne środowisko i rozlał się po klatce piersiowej i jamie brzusznej. Było go około dwóch litrów. Dokładniejszego opisu ze strony medycznej dokona za chwilę doktor Pietro Violi, który jest specjalistą w tej dziedzinie.
CZYTAJ DALEJ

French Open - w czwartek Świątek zagra o piąty w karierze finał w Paryżu

2025-06-05 07:17

[ TEMATY ]

sport

flickr.com

Iga Świątek z liderką rankingu tenisistek Aryną Sabalenką w półfinale wielkoszlemowego French Open zagra w czwartek o 15.00. Polka paryski turniej wygrywała już cztery razy. Z Białorusinką ma bilans dotychczasowych spotkań 8-4, w tym 5-1 na kortach ziemnych.

Świątek i Sabalenka to bez wątpienia najlepsze tenisistki od momentu zakończenia kariery przez Australijkę Ashleigh Barty na początku 2022 roku. Z 12 rozegranych od tego momentu turniejów wielkoszlemowych Polka wygrała cztery, a Białorusinka - trzy. Pozostałe pięć padło łupem pięciu różnych zawodniczek.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję