Obrazy Rembrandta „Dziewczyna w ramie obrazu” oraz „Uczony przy pulpicie” po burzliwej historii trafiły do kolekcji Stanisława Augusta, a później do zbiorów rodu Lanckorońskich. Po wojnie ukryte w szwajcarskim banku i uznane za zaginione, zostały przekazane Zamkowi Królewskiemu w Warszawie w 1994 r. przez Karolinę Lanckorońską. Należą one do najcenniejszych obrazów w Polsce.

Okoliczności przekazania daru na ręce prezydenta Lecha Wałęsy i prof. Andrzeja Rottermunda, ówczesnego dyrektora Zamku, przypomniał prezes Fundacji Lanckorońskich Piotr Piniński, podkreślając wagę zawartych wtedy ustaleń, dotyczących zapewnienia Fundacji możliwości wyrażenia opinii w sprawie sposobu eksponowania kolekcji, konserwacji obrazów jak też ewentualnych wypożyczeń dzieł na czasowe wystawy krajowe i zagraniczne.

„Był to dar bezwarunkowy. Jednak jestem wdzięczy prof. Rottermundowi i zespołowi jego współpracowników za dotrzymanie i szanowanie owych +dodatkowych ustaleń+ jak też stworzenie ekspozycji nazwanej Galerią Lanckorońskich. Karla – osoba wielkiej klasy i skromna - nie chciała być osobiście wyróżniona” – zaznaczył prezes Piniński.

„Zgodnie z jej wolą galerię na parterze Zamku nazwaliśmy imieniem całego rodu, aby podkreślić zasługi nie tylko ofiarodawczyni, ale i jej przodków budujących tę kolekcję” - powiedziała Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk, dyrektora Zamku Królewskiego. „To przestrzeń o bogatej historii. Najstarsze sale galerii znajdują się w przyziemiu dawnego dworu Wielkiego księcia Janusza I Starszego. To tutaj, m.in. w dawnej Izbie Poselskiej, obradowali posłowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dziś Galeria im. Lanckorońskich prezentuje malarstwo, sztukę zdobniczą i historyczne uzbrojenie. Znajdują się tu dzieła baroku, w tym obrazy Rembrandta, a także dzieła włoskiej i niderlandzkiej sztuki od renesansu po klasycyzm”.

Najcenniejszymi dziełami podarowanymi przez Karolinę Lanckorońską są dwa obrazy Rembrandta van Rijna „Dziewczyna w ramie obrazu” i „Uczony przy pulpicie”.

Galeria im. Lanckorońskich powiększyła się o nowe obiekty, m.in. obraz „Partia tryktraka” Mattiego Prettiego, „Cud wyprowadzenia wody ze skały” Jacopa Bassana, 32 renesansowe talerze majolikowe z Montelupo, oraz jedyne w Polsce deschi da parto – pięknie dekorowane renesansowe tace porodowe, na których w Toskanii podawano symboliczne podarki matkom po urodzeniu pierwszego dziecka.

Oprócz dzieł podarowanych przez prof. Karolinę Lanckorońską, w galerii wystawione są też obrazy z innych darów oraz zakupów, np. „Adam i Ewa” Lucasa Cranacha St., „Pejzaż zimowy z podróżnymi” Jacoba van Ruisdaela a także odkupione dzieła, niegdyś należące do króla Stanisława Augusta takie jak „Burza morska” Ludolfa Backhuysena i „Kogut, kura z kurczętami i gołębiami” Melchiora de Hondecoetera. W galerii eksponowane są także trzy dzieła Agostina Tassiego. Pierwsze z nich - „Festyn u wybrzeży zatoki”, dar Karoliny Lanckorońskiej, przedstawia scenę uroczystości z okazji święta początku wiosny, tzw. Calendimaggio. Natomiast dwa kolejne obrazy o odmiennej, mrocznej atmosferze – „Stocznia” oraz „Zdobycie Troi” – zostały ostatnio dokupione.

W aneksie włoskim galerii eksponowany jest na modlitewnik królowej Bony, który był do tej pory wystawiany jedynie okazjonalnie. To renesansowy iluminowany rękopis z 259 kartami, dekorowany 12 efektownymi całostronicowymi miniaturami. Znalazły tu też miejsce przykłady dzieł sztuki użytkowej, bogato rzeźbiona skrzynia sarkofagowa, terakotowy model arabeskowej dekoracji ściennej, czy lampka oliwna autorstwa Andrei Riccia „o kuriozalnej formie głowy Afrykanina na kurzej łapie”.

Najciekawszym nowym nabytkiem jest obraz „Partia tryktraka”. „Mattiego Prettiego, autora dzieła, można nazwać naśladowcą Caravaggia. Lubię ten obraz za jego nasycenie światłocieniem” – powiedziała PAP Małgorzata Omilanowska-Kiljiańczyk. "Nastrojowy, nieco teatralny obraz, ukazuje trzy postaci zajęte rozgrywaniem partii tryktaka. Są one w różnym wieku, symbolizują młodość, dojrzałość i starość. Niepokój i melancholia, a więc nieodłączne ludzkiej egzystencji nastroje, płyną z tego obrazu” - dodała.

Prof. Karolina Lanckorońska (1898-2002) herbu Zadora, historyk sztuki, pisarka, żołnierz Armii Krajowej, więźniarka Ravensbrueck, oficer prasowa 2 Korpusu polskich Sił Zbrojnych, po 1945 r. działaczka Polonii we Włoszech, współzałożycielka Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie była członkinią rodu Lanckorońskich, którego kolejne pokolenia zgromadziły jedną z najwybitniejszych prywatnych kolekcji dzieł sztuki w Polsce. W 1994 roku część tej kolekcji prof. Lanckorońska przekazała na Wawel, a część Zamkowi Królewskiemu.

Wydawnictwo Zamku Królewskiego Arx Regia, chcąc upamiętnić dar Karoliny Lanckorońskiej i jej działalność naukową, opublikowało książkę pt. „Karolina Lanckorońska. Noblesse oblige”. Bogato ilustrowana publikacja przybliża losy rodziny Lanckorońskich i samej ofiarodawczyni a także historię kolekcji.

Galeria im. Lanckorońskich na Zamku Królewskim w Warszawie będzie dostępna dla publiczności od 28 lutego 2025 r. (PAP)

Anna Bernat

abe/ aszw/