Reklama

obóz dla polskich dzieci

Zniszczyć pokolenie najmłodszych Polaków

W początkach mroźnego grudnia 1942 r. Niemcy przywieźli pierwszy transport kilkudziesięciorga dzieci do obozu Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt – obozu dla dzieci i młodzieży zorganizowanego przez Niemców na terenie łódzkiego getta, w dzielnicy Bałuty. Więziono w nim dzieci od 2. do 16. roku życia. Chłopcy pracowali w obozie, dziewczynki – głównie w oddalonej o ponad 30 km Dzierżąznej. Głodem, represjami i pracą ponad dziecięce siły Niemcy walczyli z najmłodszym pokoleniem Polaków

Niedziela Ogólnopolska 5/2019, str. 14-15

Mateusz Wyrwich

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Jak wspominali więźniowie w rozmowie z TV Archidiecezji Łódzkiej, każdy dzień w obozie, mimo upływu ponad 70 lat od tamtego czasu, pamiętają jako traumatyczne wydarzenie. Leon Dziedzic do obozu trafił wraz z młodszym bratem w 1943 r., miał wtedy 12 lat. Przebywali tam do likwidacji obozu. Ich matka z siostrą i starszym bratem zostali wywiezieni na roboty do Niemiec. Za wysokim, trzymetrowym drewnianym płotem, oplecionym drutem kolczastym podłączonym do prądu, więzień Leon szył buty. Jego młodszy brat wykonywał prace gospodarcze. Chodzili ciągle głodni. Pracowali po kilkanaście godzin dziennie, czasem nawet 16. Podczas sezonu letniego wywożono niektórych chłopców do zbierania buraków w niemieckim gospodarstwie.

Krystyna Lewandowska, przywieziona do obozu również jako 12-latka, wyszła z niego u końca wojny. Jej rodzice byli w AK. Ona jeszcze jako 11-latka była łączniczką. Została aresztowana i osadzona w obozie jako „banditenkind”, czyli dziecko bandytów. Pobyt w obozie po dziś dzień jest dla niej bolesnym wspomnieniem. Widzi siebie każdego dnia głodną i bosą. Pracowała m.in. w komando pralniczym, gdzie prała bieliznę żołnierzy Wehrmachtu.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Kazimierz Gabrysiak został aresztowany w 1942 r. Podkreśla, że każdy dzień był dla niego trudnym przeżyciem. Wciąż myślał o rodzinie. – Najgorzej było w Boże Narodzenie i na Wielkanoc – wspomina. – Łączyłem płacz z modlitwą. W obozie panował straszny głód. Na obiad była chochla zupy. Na śniadanie zabarwiona na ciemno woda imitująca kawę i 150 gramów suchego chleba. Podobnie wieczorem. Pracowaliśmy po 8, często po 12 godzin dziennie. Mycie latem i zimą było pod pompą na dworze. Nie było ciepłej wody. Nie można było wychodzić z baraku po godzinie 22. Jeśli trzeba było załatwić potrzeby fizjologiczne, to w baraku, gdzie nie było ubikacji. Smród był wiadomy. Od 10 do 12 w nocy były dyżury każdego z chłopców. Kolejne – od 12 do 6 rano. Kiedy raz zasnąłem, gestapowiec August przytrzymał mnie przy gorącym piecu. Poparzyłem się tak strasznie, że do dzisiejszego dnia mam ślady na ciele...

Dzieci bandytów

Reklama

Decyzję o zorganizowaniu obozu w Łodzi Heinrich Himmler podjął już w 1940 r., jednak pierwszy transport dzieci przybył 2 lata później. Miał to być rzekomo dom dla młodych włóczących się, a w istocie był to obóz dla dzieci polskich patriotów – czy to zamordowanych przez niemieckich okupantów za działalność w organizacjach niepodległościowych, czy też wysłanych na roboty dla budowania Rzeszy. Na terenie łódzkiego getta wydzielono kilkanaście hektarów. Założono tam kilka zakładów produkcyjnych, gdzie starsze dzieci wykonywały różnorodne prace, m.in. słomiane osłony na buty, jak również wiklinowe koszyki czy części do żołnierskich plecaków. Dziewczęta pracowały głównie w rolnictwie, w zimie zaś i wiosną reperowały niemieckie mundury. Dziećmi od 2. do 6. roku życia zajmowały się starsze uwięzione dzieci. Nadzorowali je policja kryminalna (kripo), niemieccy nadzorcy i kilkoro folksdojczów. Za każde przewinienie czy niewykonanie planów dzieci były katowane. Stan psychofizyczny ponad 200 dzieci z obozu, które tuż po wojnie trafiły do Pogotowia Opiekuńczego w Łodzi, tak opisywała w 1946 r. Maria Niemyska-Hessenowa: „Zdaniem wychowawców, różniły się one od innych dzieci. Przywarła do nich nazwa «te z lagru». Dla nich i dla wychowawców najtrudniejszy był pierwszy okres, w którym nasycały swój tak długo niezaspokajany głód. Zdaniem wychowawców, dzieci podobne były wtedy do zwierzątek, rzucały się na wychowawców, traktując ich jak dozorców niemieckich, odbierały jedzenie innym towarzyszom. Kradły z magazynu. Dłużej niż tydzień nikt z opiekunów nie był w stanie z nimi wytrzymać. W miarę upływu czasu następowała z wolna poprawa na lepsze. Dzieci cieszyły się ciepłem i jaką taką odzieżą. Nie znosiły jednak w dalszym ciągu zbiórek, chodzenia parami, gwizdków – to wszystko przypominało im obóz. Z trudem też przychodziło im wierzyć w życzliwą postawę opiekunów-wychowawców. Ciągle widziały w nich dozorców niemieckich”.

Reklama

– Miał to być rzekomo obóz dla dzieci i młodzieży kryminalnej – mówi Grzegorz Wróbel, kustosz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. – W istocie był to obóz absolutnie represyjny. Wyniszczający. Rozmawiałem z tymi, którzy będąc w obozie, mieli po kilkanaście lat. Opowiadali, jak strasznie traktowali ich Niemcy. Jak ich bito, trzymano na mrozie, upadlano. Wykańczano ich pracą ponad dziecięcą wytrzymałość. Tamten czas jest dla nich do dzisiaj tak dużą traumą, że niechętnie o tym rozmawiają. Pamiętam, jak jeden z tych ówczesnych chłopców, który po ukończeniu 16. roku życia został wywieziony do Dachau, stwierdził, że były to jakby wczasy – tam bowiem młodociani więźniowie byli otaczani opieką przez starszych. Na Przemysłowej nie był traktowany jako młody więzień, ale był odpowiedzialny za małe dzieci. Niestety, często za nie dostawał lanie, bo one się moczyły. Niemcy uważali, że złośliwie, a one były przecież jeszcze małe, pozbawione potrzebnej opieki. Często przeziębione, z chorobą dróg moczowych czy nerek. Niemcy ich zachowanie traktowali jako... antyniemieckość. Za to, że się moczyły, w ramach represji, były głodzone. W latach 60. XX wieku prowadzono badania wśród dzieci więzionych w łódzkim obozie. Gros z nich było chorych. Dolegały im wszelkiego rodzaju choroby będące efektem pobytu w obozie. Każde z nich przeżywało głęboką traumę poobozową. To przecież były dzieci, które nie miały, jak dorośli, żadnych systemów obronnych.

Długie milczenie prawdziwej historii

Po wojnie niewiele mówiono o obozie. Jedni chcieli jak najszybciej zapomnieć o obozowym koszmarze, inni wręcz skrywali swoje traumatyczne przeżycia. W 1965 r. ukazała się książka Wiesława Jażdżyńskiego „Reportaż z pustego pola”, w której autor na podstawie wypowiedzi świadków i dostępnych wtedy dokumentów opisał koszmar obozowego... dzieciństwa. Dziesięć lat później ukazała się książka byłego więźnia obozu, a potem funkcjonariusza UB Józefa Witkowskiego – i tak przez lata PRL obowiązywała wiedza zapisana przez ubeka. Dopiero w III RP stało się możliwe docieranie do prawdy.

Jak wynika z najnowszych badań przeprowadzonych przez naukowców z IPN, przez obóz przeszło ok. 3 tys. osób, zmarło ok. 150 z nich. W czasie epidemii tyfusu kilkadziesięcioro dzieci umieszczono w szpitalu mieszczącym się na terenie getta. Wiele z tych „polskich bandytów” uratowali żydowscy lekarze.

Obóz istniał do wejścia wojsk sowieckich i polskich do Łodzi, czyli do 19 stycznia 1945 r.

Nie udało się uciec głównym oprawcom z obozu – złapano ich i osądzono. Edwarda Augusta i Sydomię Bayer, odpowiedzialnych za katowanie i śmierć dzieci, skazano na karę śmierci i stracono. Jednak wielu nadzorcom, zarówno niemieckim, jak i folksdojczom, udało się uciec. Kilkoro z nich pozyskano jako współpracowników UB. Wśród nich – Eugenię Phol, folksdojczkę, która jako współpracowniczka UB, a później SB była ochraniana przez służby. Zmieniła nazwisko na Pol i pracowała w różnych zakładach w Łodzi. Działała również w łódzkim Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBOWiD), w którym uchodziła za kucharkę łódzkiego obozu dla dzieci, pomagającą dzieciom. Jednak w latach 70. ubiegłego wieku służby zdjęły z niej „parasol ochronny”. Dlaczego? Do dziś nie wiadomo. Rozpoznano ją jako okrutną oprawczynię. Według zeznań wielu więzionych niegdyś dzieci, znęcała się nad nimi, 2 zaś z dziewczynek doprowadziła do śmierci. Podczas procesu nie zaprzeczała, że pracowała w obozie, ale zarzekała się, że przede wszystkim pomagała. W radiowym reportażu Zbigniewa Ostrowskiego utrzymywała, że jest niewinna i że zrobiono z niej kozła ofiarnego. Została skazana na 25 lat więzienia w 1975 r. Wyszła na wolność na początku lat 90.

W latach 50. i później na terenie obozu wybudowano osiedle mieszkaniowe. Baraki, w których więziono dzieci, rozebrano. Zostało tylko kilka budynków – w tym miejsce pracy komendanta obozu – które dziś są własnością prywatną. W 1971 r. powstał pomnik Martyrologii Dzieci, nazywany potocznie pomnikiem Pękniętego Serca. Postawiono też płot z betonu, który symbolizuje ogrodzenie obozu, choć jest on, podobnie jak pomnik, poza jego terenem. Od 6 lat organizowane są przez archidiecezję łódzką modlitwy w intencji zamordowanych dzieci. Odbywa się również marsz pamięci do obozu, który każdego roku wyrusza z innego kościoła. Biorą w nim udział pozostałe przy życiu więzione niegdyś przez Niemców dzieci, a obok nich łodzianie: dzieci i młodzież oraz dorośli. W pobliskiej szkole podstawowej, mieszczącej się na terenie dawnego obozu, jest izba pamięci poświęcona obozowym dzieciom.

2019-01-30 10:37

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Bezimienne mogiły

Niedziela warszawska 44/2012, str. 2-3

[ TEMATY ]

Wszystkich Świętych

Artur Stelmasiak

Socjalne mogiły na Cmentarzu Komunalnym Południowym

Socjalne mogiły na Cmentarzu Komunalnym Południowym

Ciała bezdomnych często chowane są w anonimowych grobach. Zmienić to postanowiła Warszawska Fundacja Kapucyńska. To pierwszy taki pomysł w kraju

Choć każdy z nas po śmierci może liczyć na takie same mieszkanie w Domu Ojca, to na ziemi panują inne zasady. Widać to doskonale na cmentarzu południowym w Antoninie, gdzie są całe kwatery, w których nie ma kamiennych pomników. Dominują skromne ziemne groby z próchniejącymi drewnianymi krzyżami. Wiele z nich zamiast imienia i nazwiska ma na tabliczce napisaną jedynie datę śmierci, numer identyfikacyjny oraz dwie litery N.N. - O tym, że przybywa takich bezimiennych mogił dowiedziałem się od przyjaciół. Wówczas postanowiliśmy rozpocząć akcję rozdawania bezdomnym nieśmiertelników, czyli blaszek podobnych do tych, które noszą wojskowi. Na każdej z nich wygrawerowane jest imię i nazwisko właściciela - mówi kapucyn br. Piotr Wardawy, inicjator akcji nieśmiertelników wśród bezdomnych. O skuteczność tej akcji przekonamy się w przyszłości. Jednak pierwsze skutki już poznaliśmy, gdy jeden z kapucyńskich „nieśmiertelnych” zmarł na Dworcu Centralnym. - Dzięki metalowym blachom na szyi policja wiedziała, jak on się nazywa oraz skontaktowali się klasztorem kapucynów przy Miodowej. Tu bowiem był jego jedyny dom - mówi Anna Niepiekło z Fundacji Kapucyńskiej. Kapucyni zorganizowali zmarłemu pogrzeb z udziałem braci, wolontariuszy oraz innych bezdomnych. Msza św. z trumną została odprawiona na Miodowej, a później pochowano go z imieniem i nazwiskiem na cmentarzu południowym w Antoninie. - Dla całej naszej społeczności była to bardzo wzruszająca uroczystość - podkreśla Niepiekło.
CZYTAJ DALEJ

Ordo Iuris zawiadamia prokuraturę i żąda zawieszenia prawa wykonywania zawodu przez lek. Gizelę Jagielską

2025-07-25 13:45

[ TEMATY ]

aborcja

Ordo Iuris

Gizela Jagielska

Adobe Stock

Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris złożył dziś zawiadomienie do Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez lek. Gizelę Jagielską i personel medyczny Powiatowego Zespołu Szpitali w Oleśnicy.

Jednocześnie do Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej wpłynęła skarga Instytutu Ordo Iuris na ww. lekarkę wraz z wnioskiem o niezwłoczne zawieszenie jej prawa wykonywania zawodu. Sprawa dotyczy ujawnionych przez samą lekarkę w mediach okoliczności przeprowadzenia aborcji w 26. tygodniu ciąży, w wyniku której miało urodzić się żywe dziecko, pozostawione bez pomocy lekarskiej aż do śmierci.
CZYTAJ DALEJ

Fatima: rozpoczęły się letnie ferie dla dzieci niepełnosprawnych oraz ich rodziców

2025-07-25 19:12

[ TEMATY ]

Fatima

wakacje

niepełnosprawność

Ks. dr Krzysztof Czapla

Kilkadziesiąt osób przybyło do Fatimy na rozpoczęte w Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej ferie letnie dla niepełnosprawnych dzieci oraz ich rodziców. Jak przekazały władze tego miejsca kultu maryjnego, w ramach tygodniowych turnusów organizowanych do września odpocząć będzie mogło w Fatimie kilkaset osób.

W ramach akcji odbywającej się na terenie portugalskiego sanktuarium pod nazwą „Wyjdź na środek!” każdy z przyjezdnych może liczyć na bezpłatne wyżywienie i zakwaterowanie. Jest ono pokrywane przez sanktuarium fatimskie.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję